269
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم

(وَ الْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ فَاُوْلٰئكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ * وَ مَن خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَاُوْلٰئكَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنفُسَهُم بِمَا کانُوا بِآیَاتِنَا یَظْلِمُونَ.۱

۰.وزن کردن [اعمال و سنجش ارزش آنها] در آن روز، حق است. پس کسانى که میزان‏هاى [عمل] آنها سنگین است، همان رستگاران اند * و کسانى که میزان‏هاى [عمل] آنها سبک است، افرادى هستند که سرمایه وجود خود را به خاطر ستمى که به آیات ما مى‏کردند، از دست داده‏اند).

در روایتی نقل شده است که:

۰.قالَ: أوَ لَیسَ تُوزَنُ الأَعمالُ؟ قالَ علیه السلام: لا، إنَّ الأَعمالَ لَیسَت بأجسامٍ، وَ إنَّما هِیَ صِفَةُ ما عَمِلوا، وَ إنَّما یَحتاجُ إلىٰ وَزنِ الشَّیءِ مَن جَهِلَ عَدَدَ الأَشیاءِ وَ لا یَعرِفُ ثِقلَها وَ خِفَّتَها، وَ إنَّ اللهَ لا یَخفىٰ عَلَیهِ شَیءٌ.

۰.قالَ: فَما مَعنَى المیزانِ؟ قالَ علیه السلام: العَدلُ. قالَ: فَما مَعناهُ فی کِتابِهِ: (فَمَنْ ثَقُلَت مَوازِینُهُ)؟ قالَ علیه السلام: فَمَن رَجَحَ عَمَلُهُ.۲

۰.[شخصى به امام صادق علیه السلام] گفت: آیا اعمال وزن نمى‏شوند؟ فرمود: «نه؛ اعمال، جسم نیستند؛ بلکه در حقیقت، صفتِ کارى هستند که مردم انجام مى‏دهند. وانگهى ‏کسى محتاج وزن کردن چیزى است که شمار اشیا و سنگینى و سبکى آنها را نداند؛ ولى براى خداوند، هیچ چیز پوشیده نیست».

۰.آن شخص گفت: پس معناى «میزان» چیست؟ فرمود: «عدل». گفت: پس این که در کتاب خود گفته است: (و کسى که ترازوهای [عمل] او سنگین است) به چه معناست؟ فرمود: «یعنى کسى که عملش بچربد».۳

1.. اعراف: آیۀ ۸ ـ ۹.

2.. الاحتجاج: ج۲ ص۲۱۲ و ص۲۴۷ ح۲۲۳.

3.. علّامه طباطبایى رحمه الله می‏گوید: «در این روایت، تأییدى است بر آنچه در تفسیر ̎ وزن̎ گفتیم. یکى از لطیف‏ترین نکاتى که در این روایت وجود دارد، این فرمودۀ امام است که: اعمال در حقیقت، صفتِ کارى است که مردم انجام مى‏دهند. امام در این جمله اشاره مى‏فرماید که مراد از اعمال در این موارد، آن حرکات طبیعى‏اى نیست که از انسان سر مى‏زند؛ زیرا این حرکات در طاعت و گناه، هر دو، صورت مى‏گیرد؛ بلکه مراد از اعمال، صفاتى هستند که بر کردارها عارض مى‏شوند و سنن و قوانین دینى(( یا اجتماعى، آنها را براى اعمال معتبر مى‏دانند. مثلاً در حالت جماع، حرکاتى صورت مى‏گیرند که اگر مطابق با سنّت اجتماعى یا اجازۀ شرعى باشند، نکاح نامیده مى‏شوند و اگر مطابق با اینها نباشند، زنا به شمار مى‏آیند، در صورتى که طبیعت و ماهیت حرکاتى که سر مى‏زنند، در هر دو حالت یکى است. امام علیه السلام براى فرمایش خود از دو راه، استدلال کرده است: اوّل این که اعمال، صفت هستند و وزن ندارند. دوم، این که خداوند متعال به وزن کردن اشیا احتیاج ندارد؛ چون متّصف به صفت جهل نیست» (المیزان: ج۸ ص۱۶).


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
268

ریاست این محکمه بزرگ با خداوند سبحان است که خود، شاهد و ناظر اعمال آشکار و نهان همه بوده است. در روایتى آمده که على علیه السلام مى‏فرماید:

۰.اتَّقوا مَعاصیَ اللهِ فِی الخَلَواتِ، فَإنَّ الشاهِدَ هُوَ الحاکِمُ.۱

۰.از معاصى خدا در خلوت بپرهیزید؛ زیرا همو (خداوند) که شاهد است، داور است.

۵. هنگام ارزیابی و حسابرسی اعمال

ارزیابی اعمال و حسابرسی قیامت نیز از صحنه‏های مهمّ ظهور فرمان‏روایی مطلق و عادلانه خداوند سبحان است. در این باره چند نکته شایان توجّه است:

یک. معیار حسابرسی

معیار و میزان حسابرسی محکمه قیامت برای ارزیابی کارهای نیک و بد، حق و عدل است؛ یعنی در محاسبه، نهایت دقّت به کار خواهد رفت، به گونه‏ای که اگر کسی کمترین کار نیکی انجام داده باشد، نادیده گرفته نمی‏شود و حقّ او ضایع نمی‏گردد. در این باره قرآن می‏فرماید:

۰.(وَ نَضَعُ ٱلْمَوَازِینَ ٱلْقِسْطَ لِیوْمِ ٱلْقِیامَةِ فَلاَ تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیٔا وَ إِن كَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ أَتَینَا بِهَا وَ كَفَىٰ بِنَا حَٰسِبِینَ.۲

۰.ما ترازوهاى عدل را در روز قیامت بر پا مى‏کنیم. پس به هیچ ‏کس کمترین ستمى نمى‏شود و اگر به مقدار سنگینى یک دانه خردل۳ [کار نیک و بدى] باشد، ما آن را حاضر مى‏کنیم و کافى است که ما حساب کننده باشیم).

در آیه دیگر مى‏خوانیم:

1.. نهج البلاغة: حکمت ۳۲۴.

2.. انبیا: آیۀ ۴۷.

3.. خردل: گیاهى از تیرۀ چلیپاییان با برگ‏هایی شبیه برگ تُرُب، ولى کوچک‏تر از آن، با گل‏هاى زرد و دانه‏هاى ریز و قهوه‏اى و طعمِ تند. دانه‏های این گیاه، ضرب المثل در کوچکى و حقارت اند.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي، سيّد محمّدکاظم طباطبايي،
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2584
صفحه از 687
پرینت  ارسال به