هنگامى که دریاها در هم فرو روند).

و دیگرى تبدیل شدن دریاها به آتش افروخته شده:

۰.(وَ إِذَا الْبِحَارُ سُجِّرَتْ.^۱

۰.و هنگامى که دریاها افروخته گردند).

پنج. فروپاشى نظام آسمان

در آستانه روز جزا، نه‏تنها زمین بلکه آسمان نیز دستخوش تحوّلاتی عمیق و عجیب مى‏شود. این تحوّلات در مراحل مختلفى صورت مى‏گیرند. شاید بتوان گفت که مراحل دگرگونى‏هاى آسمان بدین ترتیب است:

مرحله اوّل: کُرات آسمانى از مدار خود خارج مى‏شوند:

۰.(یَوْمَ تَمُورُ السَّمَآءُ مَوْرًا.^۲

۰.روزى که آسمان به لرزه‏اى سخت می‏لرزد).

ممکن است لرزه آسمان اشاره به حرکات نامتعادل کرات آسمانى در اثر خارج شدن آنها از مدار خود باشد.

مرحله دوم: خاموش شدن خورشید و ماه و ستارگان:

۰.(إِذَا الشَّمْسُ کوِّرَتْ * وَ إِذَا النُّجُومُ انکدَرَتْ.^۳

۰.آن هنگام که خورشید در هم پیچیده شود * و آن هنگام که ستارگان، بی‏فروغ شوند).

مرحله سوم: منفجر شدن کرات آسمانى:

۰.(وَ انشَقَّتِ السَّمَآءُ فَهِىَ یَوْمَئِذٍ وَ اهِیَةٌ.^۴

۰.آسمان از هم مى‏شکافد و سست مى‏گردد [و فرو می‏ریزد]).

کوه‏ها روان می‏شوند و سراب می‏گردند).

بدین‏‏ سان در آستانه روز جزا، کوه‏ها به کلّی از میان مى‏روند و اثرى از آنها باقى نمى‏ماند و صفحه زمین، صاف و کاملاً هموار مى‏گردد:

۰.(وَ یَسْٔلُونَك عَنِ الْجِبَالِ فَقُلْ یَنسِفُهَا رَبِّى نَسْفًا * فَیَذَرُهَا قَاعًا صَفْصَفًا * لَا تَرَى فِیهَا عِوَجًا وَ لَا أَمْتًا.^۱

۰.از تو در باره کوه‏ها سؤال مى‏کنند. بگو: پروردگارم آنها را [متلاشى کرده] بر باد مى‏دهد * سپس زمین را هموار و بی ‏آب و گیاه رها مى‏سازد * [به گونه‏اى که] در آن، هیچ پستى و بلندى نمى‏بینى).

امام على علیه السلام در این باره مى‏فرماید:

۰.یُنفَخُ فِی الصُّورِ، فَتَزهَقُ کُلُّ مُهجَةٍ، وَ تَبکُمُ کُلُّ لَهجَةٍ، وَ تَذِلُّ الشُّمُّ الشَّوامِخُ، وَ الصُّمُّ الرَّواسِخُ، فَیَصیرُ صَلدُها سَراباً رَقرَقاً، وَ مَعهَدُها قاعاً سَملَقاً.^۲

۰.در صور دمیده مى‏شود و آن گاه هر جانى از بدن به در مى‏رود و هر زبانى لال مى‏شود و کوه‏های برافراشته و صخره‏های استوار فرو مى‏ریزند و سنگ‏های سخت چون سرابى درخشان در نظر می‏آیند و جاى آنها هموار و صاف می‏گردد.

چهار. دگرگونى درياها

هم‏زمان با نفخه نخست، دگرگونىِ شگفتى، دریاها را نیز فرا خواهد گرفت. قرآن کریم به دو نوع دگرگونىِ دریاها در آستانه روز جزا اشاره کرده است:

یکى، پیوستن و در هم فرو رفتن آنها در یکدیگر:

۰.(وَ إِذَا الْبِحَارُ فُجِّرَتْ.^۳