قرائت ( مالِكِ)

چگونگی قرائت «مالک» در آیه چهارم فاتحة الکتاب، از چند زاویه قابل بحث و بررسى است:

قرائت «مالک» از منظر روايات

روایاتى که قرائت «مالک» را گزارش کرده‏اند، دو دسته‏ اند:

دسته اوّل: روایاتى که دلالت دارند اهل ‏بیت علیهم السلام این کلمه را با «الف» قرائت کرده‏اند، همانند روایت حلبى از امام صادق علیه السلام که ایشان آیه یاد شده را (مَالِكَ یَومِ ٱلدِّینِ) قرائت مى‏کرد.^۱

در سنن أبى داوود نیز آمده است:

۰.کانَ النَبیُّ وَ أبو بَکرٍ و عُمَرُ وَ عُثمانُ یَقرَؤونَ: (مَالِكِ یَوْمِ ٱلدِّینِ)، وَ أوَّلُ مَن قَرَأَها «مَلِكِ یَومِ الدِّینِ» مَروانُ.^۲

۰.پیامبر و ابو بکر و عمر و عثمان «مالِکِ یوم الدین» مى‏خواندند. نخستین کسى که «مَلِک یوم الدین» خواند، مروان بود.

دسته دوم: روایاتى که دلالت دارند اهل ‏بیت علیهم السلام این کلمه را بدون «الف» قرائت کرده‏اند، مانند روایت داوود بن فرقد که مى‏گوید:

۰.سَمِعتُ أبا عَبدِ اللهِ علیه السلام یَقرَأُ ما لا أُحصى: (مَلِكِ یَومِ ٱلدِّینِ).^۳

۰.بارها از امام صادق علیه السلام شنیدم که «مَلِک یوم الدین» مى‏خواند.

در المعجم الأوسط نیز از انس بن مالک روایت شده است که مى‏گوید:

۰.صَلَّیتُ خَلفَ النَبیَّ و خَلفَ أبى ‏بکرٍ و خَلفَ عُمَرَ و خَلفَ عُثمانَ و خَلفَ عَلىٍّ... و کانوا یَقرَؤونها: «مَلِكَ یَومِ ٱلدِّینِ».^۴

در حقیقت، خداوند این زیادى از مال‏ها را به شما داده است تا آنها را در جهتى که خداوند عز و جل معلوم کرده، به کار اندازید. آنها را به شما نداده است که بیندوزید.

۳. مستقل ندیدن خود در فرمان‏روایی

از نظر سیاسى، عقیده به مالکیت الهى ایجاب مى‏کند رهبران سیاسى، از هر اقدامى که نشانی از استقلال آنها در فرمان‏روایی دارد، اجتناب کنند، از جمله این که خود را «مَلِک» و بویژه «ملک الأملاک (شاهنشاه)» ننامند و به دیگران نیز اجازه ندهند که آنان را به این نام بخوانند. از این رو در دعایى که جبرئیل به پیامبر صلی الله علیه و آله آموخته، آمده است:

۰.أنتَ مَلِکُ مَن فِی السَّماواتِ، وَ مَلِکُ مَن فِی الأَرضِ، لا مَلِکَ فیهِما غَیرُکَ.^۱

۰.تویى فرمان‏رواى هر که در آسمان‏هاست و فرمان‏رواى هر که در زمین است. در آن دو، فرمان‏روایی جز تو نیست.

همچنین از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود:

۰.اِشتَدَّ غَضَبُ اللهُ عَلى رَجُلٍ تَسَمّىٰ بِمَلِکِ الأَملاکِ! لا مُلکَ إلّا لِلهِ عز و جل.^۲

۰.خدا بر مردى که فرمان‏رواى فرمان‏روایان (شاهنشاه) نامیده مى‏شود، سخت خشمناک است. فرمان‏روایی جز براى خدای عز و جل نیست.

و نیز فرمود:

۰.أَغیَظُ رَجُلٍ عَلَى اللهِ یَومَ القِیامَةِ وَ أَخبَثُهُ وَ أَغیَظُهُ عَلَیهِ، رَجُلٌ کانَ یُسَمّىٰ مَلِکَ الأَملاکِ! لا مُلکَ إلّا لِلهِ عز و جل.^۳

۰.مبغوض‏ترین و پلید‏ترین مرد در روز قیامت نزد خدا، و مبغوض‏ترین شخص برای خدا، مردى است که فرمان‏رواى فرمان‏روایان (شاهنشاه) نامیده مى‏شود. فرمان‏روایی جز خدای عز و جل نیست.