همان کس که فرمان‏روایی آسمان‏ها و زمین از آنِ اوست و هیچ فرزندى نگرفت و براى او شریکى در فرمان‏روایی نبوده است).^۱

با تأمّل در تعبیرهاى یاد شده مى‏توان به این نتیجه دست یافت که مالکیت الهى در قرآن، ناظر به فرمان‏روایی مطلق و نامحدود الهى در نظام هستى است. این معنا به روشنى در آیه زیر قابل استنباط است:

۰.(قُلِ ٱللّٰهُمَّ مٰالِكَ ٱلْمُلْكِ تُؤْتِی ٱلْمُلْكَ مَنْ تَشٰاءُ وَ تَنْزِعُ ٱلْمُلْكَ مِمَّنْ تَشٰاءُ.^۲

۰.بگو: بار خدایا،‏اى مالک فرمان‏روایی! هر آن کس را که خواهى، فرمان‏روایی مى‏دهى و از هر کس که خواهى، فرمان‏روایی را باز می‏ستانى).

در این آیه، قدرتِ فرمان‏روایی، مملوک و خداوند سبحان، مالک آن فرض شده است. بنا بر این، نه‏تنها «مَلِک» در قرآن به معناى فرمان‏رواست، بلکه «مالک» نیز وقتى که خداوند با آن توصیف شود، به همین معناست و از این رو، در آیه چهارم سوره حمد، چه «مالک» بخوانیم و چه «مَلِک»، با توجّه به هم‏معنایی آنها که ناظر به فرمان‏روایی مطلق الهى در روز قیامت است، تفاوتی ندارد.

ويژگى‏هاى مالکيت الهى

برجسته‏ترین ویژگى‏هاى مالکیت الهى از نظر قرآن و احادیث اسلامى، عبارت اند از:

۱. حقيقى بودن

نخستین ویژگى مالکیت الهى، این است که حقیقى است و اعتبارى و قراردادى

این تعبیر، در هفت آیه دیگر^۱ نیز تکرار شده است. همچنین در ده آیه دیگر^۲ به این صورت آمده است:

۰.(لَهُ مُلْكُ ٱلسَّمٰاوٰاتِ وَ ٱلْأَرْضِ.

۰.فرمان‏روایی آسمان‏ها و زمین، از آنِ اوست)

۴. فرمان‏روایی قیامت، ویژه اوست

این معنا با تعبیرهاى مختلفى در قرآن بیان شده است، مانند: (وَ لَهُ ٱلْمُلْكُ یَوْمَ یُنْفَخُ فِی ٱلصُّورِ؛^۳ فرمان‏روایى، از آنِ اوست در روزى که در صور دمیده می‏شود)، (ٱلْمُلْكُ یَوْمَئِذٍ لِلّٰهِ؛^۴ در آن روز، فرمان‏روایی از آنِ خداست)، (ٱلْمُلْكُ یَوْمَئِذٍ ٱلْحَقُّ لِلرَّحْمٰنِ؛^۵ آن روز، فرمان‏روایی حقیقی براى [خداى] رحمان است)، (ٱلْمُلْكُ ٱلْیَوْمَ لِلّٰهِ ٱلْوٰاحِدِ ٱلْقَهّٰارِ؛^۶ امروز، فرمان‏روایی از آنِ خدای یگانه چیره بر همه است) و (مٰالِكِ یَوْمِ ٱلدِّینِ؛^۷ فرمان‏روای روز جزا[است]).

۵. نفى فرمان‏روایی از دیگران

در چند آیه، فرمان‏روایی مطلق الهى به صورت نفى فرمان‏روایی از دیگران بیان شده است، مانند:

۰.(ٱلَّذِی لَهُ مُلْكُ ٱلسَّمٰاوٰاتِ وَ ٱلْأَرْضِ وَ لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَكُنْ لَهُ شَرِیكٌ فِی ٱلْمُلْكِ.^۸