گفتنی است ثقة الإسلام کلینى، حدیثی را در باره حکمت تکرار « ٱلرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِیمِ» در سوره حمد نقل کرده است که تحلیل و تبیین آن براى ما مقدور نیست و تا آن جا که جستجو کردیم، مفسّر و محدّثى را نیافتیم که این حدیث را تبیین کرده باشد.۱
جمعبندی
میتوان گفت: حکمت تکرار این دو صفت در قرآن، اشاره به آن است که جهان، دارای دو مبدأ خیر و شر نیست؛ بلکه سراسر جهان آفرینش، مظهر صفت «رحمانیّت» و یا «رحیمیّت» الهی و خیر محض است و شُرور و مصائب، دستاورد کارهای ناشایست انسان اند. در باره تکرار این دو صفت در سوره حمد نیز مفسّران، شش وجه بیان کردهاند: مبالغه و تأکید بر رحمت خاص و عامّ خداوند، تفاوت معنوی دو لفظ، تمجید ذات و تحمید ذات، صفات و افعال، تبرّک به نام خدا و اختصاص ستایش به او، اطلاق رحمانیّت و رحیمیّت الهی و تقیید آن، و تأکید بر آراسته شدن به اخلاق الهی.
در باره وجههای یاد شده، چند نکته شایان توجّه است:
یک. دلیل قاطع و روشنی برای این وجهها بیان نشده است.
دو. بر پایه دو روایت، حکمت تکرار این دو صفت، تقاضای فزونی رحمت الهی است.
سه. با توجّه به این که وجههایی که مفسّران بیان کردهاند، قابل جمع با یکدیگرند، میتوان به این نتیجه رسید که تکرار دو صفت یاد شده، اشاره به همه آنهاست، گرچه با توجّه به روایتی که از پیامبر صلی الله علیه و آله و امام رضا علیه السلام نقل شده، حکمت اصلی تکرار آنها، تقاضای فزونی رحمت و نعمت است.
