خداوند است - آغاز مىشود و با توجّه دادن به ربوبیّت مطلق او بر همه عوالم هستى و رحمت عام و رحمت خاصّش ادامه مىیابد.
بخش دوم سوره - یعنى آیه (مالِكِ یَوْمِ ٱلْدّینِ) - ناظر به زندگى پس از مرگ و ظهور مالکیّت مطلق خداوند در روز جزاست.
بخش سوم سوره نیز شامل حصر عبادت برای خداوند متعال و استعانت بندگان از او و درخواست هدایت در مسیر صحیح زندگى و گرفتار نشدن در دام ضلالت است و در واقع، به این معناست که تنها راه درست زندگى و کامیابى مادّى و معنوى، تداوم اطاعت خدا و استعانت از اوست. از این رو، باید یکى از دعاهاى همیشگى انسان، استوار ماندن در این راه باشد.
افزون بر این، در سوره حمد، توحید ذات، توحید صفات، توحید افعال و توحید در عبادت۱ - که اصول معارف اسلامى هستند - گنجانده شدهاند.
به بیانى دیگر، این سوره، نمودى کامل از همه مراحل ایمان است: مرحله اوّل: اعتقاد قلبى، مرحله دوم: اقرار با زبان، و مرحله سوم: عمل به ارکان.
در قرآن، هیچ سورهاى مانند سوره حمد، جامع و موجز نیست. از این رو، در روایات اهل بیت علیهم السلام این سوره را «اُمّ الکتاب» و «اُمّ القرآن» و به تعبیر ابن عبّاس، «أساس القرآن» نامیدهاند؛ زیرا «اُمّ» به معناى اصل است و اصلىترین معارف الهى در این سوره خلاصه شده است، چنان که در روایتى از امام رضا علیه السلام در باره حکمت نماز آمده است:
۰.إنَّما بُدِئَ بِالحَمدِ دونَ سائِرِ السُّوَرِ لِأَنَّهُ لَیسَ شَیءٌ مِنَ القُرآنِ وَ الكَلامِ جُمِعَ فیهِ مِن جَوامِعِ الخَیرِ وَ الحِكمَةِ ما جُمِعَ فی سورَةِ الحَمدِ.۲
۰.این که نماز با سوره حمد و نه سورههاى دیگر، آغاز مىشود، براى آن است
