177
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم

هزار۱ و برخى یک میلیون۲ عالَم ذکر کرده‏اند؛ ولی با توجّه به این که صدور این احادیث از اهل بیت علیهم السلام قطعى نیست و از سوى دیگر، دانستن تعداد عوالم ضرورتى ندارد، نیازى به توضیح بیشتر نیست.

جمع‏بندی

بر پایه آنچه در تبیین واژه‏های «ربّ» و «العالمین» گذشت، براى تفسیر (رَبِّ ٱلْعٰالَمِینَ) باید همه ویژگى‏هاى ربوبیّت الهى را که در تبیین گستره مفهوم «ربّ» بیان شد، در نظر گرفت. بنا بر این، (رَبِّ ٱلْعٰالَمِینَ) یعنى مالک حقیقی و مدبّر همه عوالم و کسى که امور مربوط به عالَم هر موجود از انواع پدیده‏ها را بر اساس حکمت و به مقتضاى هدف آفرینش آنها، سامان مى‏بخشد.

(رَبِّ ٱلْعٰالَمِینَ)، کسى است که همه پدیده‏ها را نیکو آفریده و هر چه لازمه آفرینش آنهاست، به ایشان عطا کرده، آنها را با اندامى متناسب خلق نموده و همه چیز را به صورت جبرى و تکوینى در مسیر هدف و انجام وظایف خود در نظام آفرینش، قرار داده است.

ربوبیّت، به این معنا، شامل همه آفریده‏ها، حتّى حیوانات و جمادات نیز هست، چنان که در تفسیر (رَبِّ ٱلْعٰالَمِینَ) از امام رضا علیه السلام نقل شده است:

۰.وَ هُمُ الجَماعاتُ مِن كُلِّ مَخلوقٍ؛ مِنَ الجَماداتِ وَ الحَیوَاناتِ، فَأَمَّا الحَیوَاناتُ، فَهُوَ یُقَلِّبُها فی قُدرَتِهِ، وَ یَغذوها مِن رِزقِهِ، وَ یَحوطُها بِكَنَفِهِ، وَ یُدَبِّرُ كُلّاً مِنها بِمَصلَحَتِهِ. وَ أمَّا الجَماداتُ، فَهُوَ یُمسِكُها بِقُدرَتِهِ، وَ یُمسِکُ المُتَّصِلَ مِنها أن یَتَهافَتَ، وَ یُمسِکُ المُتَهافِتَ مِنها أن یَتَلاصَقَ، وَ یُمسِکُ السَّماءَ أن تَقَعَ عَلَى الأَرضِ إلّا بِإِذنِهِ، وَ یُمسِکُ الأَرضَ أن تَنخَسِفَ إلّا بِأَمرِهِ.۳

1.. ر. ک: مختصر بصائر الدرجات: ص۱۲.

2.. ر. ک: التوحید: ص۲۷۷ ح۲.

3.. عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج۱ ص۲۸۲ ح۳۰.


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
176

۱. همان گونه که اشاره شد، مقتضاى ربوبیّت مطلق الهى، این است که مقصود از «عالمین» در (رَبِّ ٱلْعٰالَمِینَ)، همه آفریده‏ها باشد و اختصاص جزا در قیامت به جن و اِنس، منافاتى با این معنا ندارد.

۲. قرآن کریم، خود «ربّ العالمین» را به (رَبُّ ٱلسَّمٰاوٰاتِ وَ ٱلْأَرْضِ وَ مٰا بَیْنَهُمٰا؛۱ پروردگار آسمان‏هاو زمین و آنچه میان آنهاست) معنا کرده است. بنا بر این، ما نمى‏توانیم آن را مختص به انسان و یا انسان و جن بدانیم.

۳. روایاتى که «العالمین» را به «انسان» یا «اهل بهشت و دوزخ» - که جن و انس هستند - تفسیر کرده‏اند، در منابع حدیثى پیروان اهل بیت علیهم السلام نیامده‏اند؛ بلکه بر عکس، منابع معتبر شیعه، «عالَمین» را بر خلاف مفاد آن احادیث، تفسیر کرده‏اند.

۴. بر فرض صدور این گونه احادیث، مى‏توان آنها را از باب تفسیر «عالَمین» به بارزترین مصداق آن و برترین موجودات جهان دانست و این، منافاتى با تفسیر آن به همه مخلوقات ندارد.

تعدّد عوالم

قرآن کریم، با صراحت اعلام کرده که خداوند سبحان، مالک و مدبّر جهان‏هاست. بنا بر این، وجود عالَم‏هاى متعدّد، قطعى و تردیدناپذیر است؛ امّا دلیل قاطعى براى تعیین تعداد عوالم در دست نیست. گفتنى است در احادیث اهل بیت علیهم السلام گزارش‏هاى مختلفى در باره تعداد عالَم‏های مشابه عالَم انسان آمده است. برخى از احادیث، تعداد آنها را هفت،۲ برخى دوازده هزار،۳ برخى هفتاد

1.. مریم: آیۀ ۶۵، شعرا:‏ آیۀ ۲۴، صافّات:‏ آیۀ ۵، ص: آیۀ ۶۶.

2.. ر. ک: الخصال: ص۳۵۹ ح۴۵.

3.. ر. ک: الخصال: ص۶۳۹ ح۱۴.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي، سيّد محمّدکاظم طباطبايي،
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2056
صفحه از 687
پرینت  ارسال به