171
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم

هر جا یافت شوند، [مُهر] ذلّت بر آنان خورده است، مگر [آن که] به ریسمانى از جانب خدا [که ایمان به قرآن و نبوّت پیامبر است] یا ریسمانى از سوى مردم [مؤمن که پذیرش ذمّه و شرایط آن است، چنگ زنند] و به خشم خدا گرفتار شده‏اند و مُهر بیچارگى بر آنها زده شده؛ چراکه آنها به آیات خدا، کفر مى‏ورزیدند و پیامبران را به ناحق مى‏کُشتند. اینها (کفرورزى و کشتن پیامبران) به جهت آن است که نافرمانی و [از حدود الهى] تجاوز مى‏کردند).

همچنین در آیه‏ای دیگر آمده است:

۰.(وَ إِذْ قٰالَتِ ٱلْمَلٰائِكَةُ یٰا مَرْیَمُ إِنَّ ٱللّٰهَ اصْطَفٰاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفٰاكِ عَلىٰ نِسٰاءِ ٱلْعٰالَمِینَ.۱

۰.و [به یاد آورید] هنگامى را که فرشتگان گفتند:‏اى مریم! خدا تو را برگزیده و پاک ساخته و بر تمام زنان جهان، برترى داده است).

در احادیث فراوانى از اهل بیت علیهم السلام نقل شده که مقصود از «عالَمین» در این آیه، زنان زمان مریم علیها السلام است.۲

دوم: آیاتى که «عالَمین» را به معناى مطلق انسان‏ها به کار برده‏اند، مانند: این آیه:

۰.(وَ مِنَ ٱلنّٰاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنّٰا بِاللّٰهِ فَإِذٰا أُوذِیَ فِی ٱللّٰهِ جَعَلَ فِتْنَةَ ٱلنّٰاسِ كَعَذٰابِ ٱللّٰهِ وَ لَئِنْ جٰاءَ نَصْرٌ مِنْ رَبِّكَ لَیَقُولُنَّ إِنّٰا كُنّٰا مَعَكُمْ أَ وَ لَیْسَ ٱللّٰهُ بِأَعْلَمَ بِمٰا فِی صُدُورِ ٱلْعٰالَمِینَ.۳

۰.از مردم، کسانى هستند که مى‏گویند: «به خدا ایمان آورده‏ایم»؛ امّا هنگامى که در راه خدا شکنجه و آزار مى‏بینند، آزار مردم را همچون عذاب الهى مى‏شمارند؛ ولى هنگامى که پیروزى از سوى پروردگارت بیاید، مى‏گویند: «ما هم با شما بودیم [و در این پیروزى شریکیم]». آیا خداوند به آنچه در

1.. آل عمران: آیۀ ۴۲.

2.. ر. ک: الأمالی، صدوق: ص۵۷۵ ح۷۸۷، علل الشرائع: ص۱۸۲ ح۱، مجمع البیان: ج۲ ص۷۴۶ و تفسیر العیّاشی: ج۱ ص۱۷۴ ح۴۸.

3.. عنکبوت: آیۀ ۱۰. نیز، ر. ک: آل عمران: آیۀ ۹۷ و بقره: آیۀ ۲۵۱ و عنکبوت: آیۀ ۶ و عنکبوت: آیۀ ۱۰.


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
170

۶. با توجّه به این که جمع مذکّر سالم - که علامت آن «واو» و «نون» یا «یاء» و «نون» است - غالباً به عقلا اختصاص دارد، برخى از واژه‏شناسان بر این باورند که جمع بستن «عالَم» به «عالَمین»، از باب تغلیب است؛ چون انسان اگر در جمع با چیز دیگرى شریک شود، در حکم لفظى بر آن غلبه مى‏کند.۱

کاربرد «عالَمين» در قرآن

کلمه «عالَمین» در قرآن، ۷۳ بار تکرار شده که ۴۲ بار آن در قالب «ربّ العالمین» است.۲ به طور کلّى، آیاتى را که این واژه در آنها به کار رفته، مى‏توان به پنج دسته تقسیم کرد:

اوّل: آیاتى که «عالَمین» در آنها به معناى انسان‏هایى است که در یک مقطع زمانى زندگى مى‏کنند، مانند:

۰.(یٰا بَنِی إِسْرٰائِیلَ اُذْكُرُوا نِعْمَتِیَ ٱلَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْكُمْ وَ أَنِّی فَضَّلْتُكُمْ عَلَى ٱلْعٰالَمِینَ.۳

۰.اى بنى اسرائیل! نعمتى‏هایى را به یاد آورید که ارزانى‏تان داشتم و من، شما را بر جهانیان برترى بخشیدم).

مقصود این آیه، برترى دادن بنى اسرائیل بر مردم همان عصر و زمان است؛ زیرا قرآن در باره همین مردم مى‏فرماید:

۰.(ضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ ٱلذِّلَّةُ أَیْنَ مٰا ثُقِفُوا إلّٰا بِحَبْلٍ مِنَ ٱللّٰهِ وَ حَبْلٍ مِنَ ٱلنّٰاسِ وَ بٰاؤُ بِغَضَبٍ مِنَ ٱللّٰهِ وَ ضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ ٱلْمَسْكَنَةُ ذٰلِكَ بِأَنَّهُمْ كٰانُوا یَكْفُرُونَ بِآیٰاتِ ٱللّٰهِ وَ یَقْتُلُونَ ٱلْأَنْبِیٰاءَ بِغَیْرِ حَقٍّ ذٰلِكَ بِمٰا عَصَوْا وَ كٰانُوا یَعْتَدُونَ.۴

1.. ر. ک: مفردات ألفاظ القرآن: ص۵۸۲.

2.. این واژه، ۳۱ بار به این شکل‏ها آمده است: هشت بار به شکل «على العالمین»، سه بار به شکل «عن العالمین»، پنج بار به شکل «من العالمین»، دوازده بار به شکل «للعالمین» و یک بار در هیئت‏هاى «فى العالمین»، «نساء العالمین» و «صدور العالمین».

3.. بقره: آیۀ ۴۷.

4.. آل عمران: آیۀ ۱۱۲. نیز، ر. ک: انعام: آیۀ ۸۶ و اعراف: آیۀ ۱۴۰ و حجر: آیۀ ۷۰ و شعرا: آیۀ ۱۶۵ و عنکبوت: آیۀ ۲۸ و دخان: آیۀ ۳۲ و جاثیه: آیۀ ۱۶ و انبیا: آیۀ ۹۱.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي، سيّد محمّدکاظم طباطبايي،
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2500
صفحه از 687
پرینت  ارسال به