آرى. پس شناخت، محقّق شد؛ ولى آنها این صحنه را فراموش کردند و زودا که به یادش آورند و اگر آن (پیمان خداشناسى) نبود، هیچ کس نمى‏دانست که آفریدگار و روزى‏ دهنده‏اش، چه کسى است. از میان ذریّه آدم، برخى در همان عالم «ذَر»، به زبان، اقرار کردند و به دل، ایمان نیاوردند. از این رو، خداوند فرموده است: (اینان، به آنچه پیش‏تر تکذیب کرده بودند، ایمان نمى‏آورند).

بر پایه این حدیث و احادیث فراوانى^۱ که در تفسیر آیه یاد شده از اهل بیت علیهم السلام نقل شده، خداوند سبحان، شناخت فطرى خود را به صورت تکوینى در سرشت همه انسان‏ها قرار داده و در عالم ذَر از آنها بر ربوبیّت خود، پیمان گرفته و بدین‏ سان، آنان را به معرفت خویش، هدایت فرموده است.

۹. هدايت عامّ تشريعى

این هدایت، ویژه موجوداتى است که از نعمت «اراده» برخوردارند و تکاملشان، اختیارى است. در آیات فراوانى، این نوع هدایت نیز جلوه ربوبیّت الهى شمرده شده است، مانند آیات زیر:

۰.(لَئِن لَّمْ یهْدِنِى رَبِّى لَأَكُونَنَّ مِنَ ٱلْقَوْمِ ٱلضَّالِّینَ.^۲

۰.اگر پروردگارم مرا راه‏نمایى نکند، مسلّماً از گروه گم‏راهان خواهم بود).

۰.(قُلْ إِنَّنِی هَدٰانِی رَبِّی إِلىٰ صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ دِیناً قِیَماً مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً وَ مٰا كانَ مِنَ ٱلْمُشْرِكِینَ.^۳

۰.بگو: «پروردگارم، مرا به راه راست، هدایت کرده؛ آیینى پا بر جا [و ضامن سعادت دین و دنیا]؛ آیین حق‏گرای ابراهیم که از مشرکان نبود»).

این هدایت، عمومى است و انسان مى‏تواند آن را بپذیرد یا رد کند:

۸. هدايت عامّ تكوينى

نشانه دیگرى که بر ربوبیّت الهى گواهى مى‏دهد، هدایت عامّ تکوینى براى همه موجودات است که موسى علیه السلام نزد فرعون به آن نیز استناد کرد:

۰.(رَبُّنَا ٱلَّذِی أَعْطىٰ كُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدىٰ.^۱

۰.پروردگار ما، همان کسى است که به هر آفریده‏ای، همه لوازم آفرینشش را داد، سپس هدایت کرد).

نه‏تنها همه نباتات و حیوانات به صورت تکوینى برای انجام وظایف خود در نظام آفرینش هدایت مى‏شوند، بلکه همه جمادات نیز از این نوع هدایت، برخوردارند. خورشید، ماه، ستارگان و بلکه همه ذرّات جهان آفرینش به برکت این هدایت، وظایف خود را با دقّت تمام، انجام مى‏دهند.

نکته شایسته درنگ، این است که در نظام آفرینش، انسان بیش از سایر موجودات، از هدایت تکوینى الهى بهره مى‏برد. از عبد اللّٰه‏ بن مسکان نقل شده که: از امام صادق علیه السلام در باره تفسیر این سخن خداوند متعال پرسیدم که: آیا آنچه در این آیه آمده: (وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلىٰ أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قٰالُوا بَلىٰ‏؛^۲ و آن گاه را [به یاد آور] که پروردگارت از پشت‏هاى بنى آدم، ذریّه آنان را بر گرفت و آنان را بر خودشان گواه ساخت که: «آیا من پروردگار شما نیستم؟». گفتند: چرا) به صورت مشاهده بوده است؟ فرمود:

۰.نَعَم‏ فَثَبَتَتِ المَعرِفَةُ وَ نَسُوا المَوقِفَ وَ سَیذكُرُونَهُ، وَ لَولا ذٰلِکَ لَم یَدرِ أَحَدٌ مَن خالِقُهُ وَ رازِقُهُ. فَمِنهُم مَن أَقَرَّ بِلِسانِهِ فِی الذَّرِّ وَ لَم یُؤمِن بِقَلبِهِ، فَقالَ اللَّهُ: (فَمٰا كٰانُوا لِیُؤْمِنُوا بِمٰا كَذَّبُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ ‏)^۳.^۴