143
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم

باز گرد) و (أَنَا رَبُّكُمُ ٱلْأَعْلىٰ؛۱ من صاحب‏اختیار برتر شما هستم).

و امّا مواردى که مفسّران احتمال داده‏اند «ربّ» براى غیر خداوند سبحان استعمال شده باشد، عبارت اند از: (إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوایَ؛۲ او صاحب‏نعمت من است و جایگاه مرا گرامى داشته است) و (فَأَنْسٰاهُ ٱلشَّیْطٰانُ ذِكْرَ رَبِّهِ؛۳ شیطان، یادآورى او را نزد صاحبش از خاطرش بُرد).

همچنین واژه‏هاى «الربّانیون» در دو آیه: (وَ ٱلرَّبّٰانِیُّونَ وَ ٱلْأَحْبٰارُ بِمَا اُسْتُحْفِظُوا مِنْ كِتٰابِ ٱللّٰهِ؛۴ و [همچنین] عالمان [یهود و نصارا] به این کتاب که به آنها سپرده شده بود و بر آن گواه بودند [داورى مى‏کردند]) و (لَوْ لٰا یَنْهٰاهُمُ ٱلرَّبّٰانِیُّونَ وَ ٱلْأَحْبٰارُ عَنْ قَوْلِهِمُ؛۵ چرا عالمان نصارا و علماى یهود، آنها را از سخنان گناه‏آمیز، نهى نمى‏کنند؟!) و «الربّانیّین» در آیه (وَ لٰكِنْ كُونُوا رَبّانِیِّینَ بِما كُنْتُمْ تُعَلِّمُونَ ٱلْكِتٰابَ وَ بِمٰا كُنْتُمْ تَدْرُسُونَ‏؛۶ مردمى الهى باشید، آن گونه که کتاب خدا را مى‏آموختید و فرا می‏گرفتید)، براى غیر خداوند و به معناى عالمان الهى و منسوب به خداوند به

1.. نازعات: آیۀ ۲۴.

2.. یوسف: آیۀ ۲۳. در برخی تفاسیر، «ربّ» در این آیه به معناى خداوند آمده است (ر. ک: المیزان: ج‏۱۱ ص۱۲۵، الفرقان: ج۱۵ ص۶۰)؛ امّا در گروهی از تفاسیر به معناى عزیز مصر آمده است (ر. ک: الکشّاف: ج‏۲ ص۴۵۵ و روح المعانی: ج‏۶ ص۴۰۲). در بسیاری از تفاسیر نیز به هر دو معنا اشاره شده است. نیز، ر. ک: التبیان: ج‏۶ ص۱۱۹ و جامع البیان: ج‏۱۲ ص۱۰۸ و التفسیر الکبیر: ج‏۳ ص۴۷۶ و الکشف و البیان: ج‏۵ ص۲۰۹).

3.. یوسف: آیۀ ۴۲. گروهی از مفسّران، «ربّ» را در این آیه، به معناى پروردگار دانسته‏اند (ر. ک: مجمع البیان: ج۵ ص۳۵۹ و التبیان: ج۶ ص۱۴۴ و تفسیر العیّاشى: ج۲ ص۱۷۶ ح۳۳ و مفاتیح الغیب، ج۱۸ ص۴۶۲)؛ ولى گروهی دیگر، آن را به عزیز مصر تفسیر کرده‏اند (ر. ک: المیزان: ج۱۱ ص۱۸۱ و الفرقان: ج۱۵ ص۱۰۲ و أطیب البیان: ج۷ ص۲۰۲ و تفسیر نمونه: ج۹ ص۴۱۴).

4.. مائده: آیۀ ۴۴.

5.. مائده: آیۀ ۶۳.

6.. آل عمران: آیۀ ۷۹.


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
142

فراوانیِ کاربرد «ربّ» مى‏تواند اشاره به این معنا باشد که «ربوبیّت» و ساماندهی امور پدیده‏ها، برجسته‏ترین ویژگى آفریدگار جهان و ذات مستجمعِ جمیع کمالات است.

گفتنى است که در قرآن، هیئت‏هاى مشتق شده از مادّه «ر ب ب»، سیزده بار، قطعاً و دو بار، احتمالاً براى غیر خداى یگانه متعال به کار رفته‏اند. موارد قطعى عبارت اند از:

(وَ لا یَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً؛۱ بعضى از ما، بعضى دیگر [غیر از خداى یگانه] را به خدایى نمى‏پذیرند)، (وَ لٰا یَأْمُرَكُمْ أَنْ تَتَّخِذُوا ٱلْمَلٰائِكَةَ وَ ٱلنَّبِیِّینَ أَرْبٰاباً؛۲ نه این که به شما دستور دهد که فرشتگان و پیامبران را پروردگار خود بر گیرید)، (وَ رَبٰائِبُكُمُ ٱللٰاتِی فِی حُجُورِكُمْ؛۳ دخترانِ همسرتان که در دامان شما پرورش یافته‏اند)، (أَ غَیْرَ ٱللّٰهِ أَبْغِی رَبًّا؛۴ آیا غیر خدا، پروردگارى را بطلبم؟)، (هٰذٰا رَبِّی؛۵ این، پروردگار من است)، (اِتَّخَذُوا أَحْبارَهُمْ وَ رُهْبانَهُمْ أَرْباباً؛۶ دانشمندان و راهبان خویش را معبودهایى [در برابر خدا] قرار دادند)، (أَ أَرْبٰابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ؛۷ آیا خدایان پراکنده بهترند؟!)، (فَیَسْقِی رَبَّهُ خَمْرا؛۸ ساقىِ صاحب خود خواهد شد)، (اُذْكُرْنِی عِنْدَ رَبِّكَ؛۹ مرا نزد صاحبت یاد آور!)، (قالَ اِرْجِعْ إِلىٰ رَبِّكَ؛۱۰ گفت: به سوى صاحبت

1.. آل عمران: آیۀ ۶۴.

2.. آل عمران: آیۀ ۸۰.

3.. نساء: آیۀ ۲۳.

4.. انعام: آیۀ ۱۶۴.

5.. انعام: آیۀ ۷۶ - ۷۸.

6.. توبه: آیۀ ۳۱.

7.. یوسف: آیۀ ۳۹.

8.. یوسف: آیۀ ۴۱.

9.. یوسف: آیۀ ۴۲.

10.. یوسف: آیۀ ۵۰.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي، سيّد محمّدکاظم طباطبايي،
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2405
صفحه از 687
پرینت  ارسال به