نزول قرآن،^۱ برترى‏بخشى بر دیگران،^۲ فرزند،^۳ تحقّق وعده^۴ و نجات از دست ظالمان،^۵ از ملاک‏هاى استحقاق ستایش آن ذات پاک، دانسته شده است.

معناى «الحمد للّه‏»

به منظور تبیین معناى «الحمد للّٰه‏»،^۶ چند نکته شایان توجّه است:

یک. معنای الف و لام در «الحمد»: در باره الف و لام در «الحمد»، سه احتمال بیان کرده‏اند:

اوّل. الف و لام، اشاره به جنس است؛ یعنى جنس ستایش به طور مطلق براى خداى سبحان است.

دوم. الف و لام، براى استغراق است، بدین معنا که هر حمدى از هر حامدى صادر و بر هر محمودى واقع شود، در حقیقت، ستایش خداى سبحان است.

سوم. الف و لام، اشاره به عهد است و مراد از حمد معهود، حمد کامل خداى سبحان از خود است.^۷

یکی از مفسّران گفته ‏است:

۰.بعید است که الف و لام در «الحمد» براى استغراق یا عهد باشد؛ زیرا خداوند سبحان، خود را به آنچه شایسته آن است، ستایش کرده و مقصودش این است که او، ستوده مطلق است. همچنین هر کس که این آیه کریم را برمى‏خوانَد، خدا را ستایش مى‏کند و ستایش را به طور مطلق براى او قرار

با ستایش «رعد»^۱ مشترک است، پنج بار ستایشگرى اهل بهشت گزارش شده است،^۲ در سه آیه، ستایشگرى پیامبرانى مانند ابراهیم،^۳ موسى،^۴ داوود و سلیمان علیهم السلام^۵ آمده، دو آیه، ستودن اهل ایمان برای خداوند را حکایت مى‏کند^۶ و حمدگویى اهل محشر^۷ و نیز همه اشیا،^۸ هر کدام، در یک آیه بیان شده است.

بنا بر این، شمارى از آیات قرآن، ستایش خداوند برای خود است و شمارى هم حکایتگر ستایش دیگران برای آن ذات بى‏همتاست.

امر به ستایش خداوند، سیزده بار و در سیزده آیه بیان شده است. دوازده بار، خداوند، محمّد صلی الله علیه و آله را به ستایش خود، فرمان داده است: هفت بار ضمن امر به تسبیح^۹ با عبارت‏هاى: «سَبِّح بِحَمدِ رَبِّکَ» و «سَبِّح بِحَمدِهِ»، و پنج بار به صورت مستقل^۱۰ با عبارت: «قُلِ الحَمدُ لِله‏». خداوند، یک بار هم به نوح علیه السلام فرمان داده که به هنگام سوار شدن بر کشتى بگوید: (قُلِ ٱلْحَمْدُ لِلّٰهِ ٱلَّذِی نَجّانٰا مِنَ ٱلْقَوْمِ ٱلظّالِمِینَ؛^۱۱ ستایش، خداى را که ما را از این قوم ستمکار، نجات داد).

گفتنى است که در قرآن کریم، اعطاى انواع نعمت‏هاى الهى چون: هدایت،^۱۲