تفسیر آیه دوم

(ٱلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ ٱلْعٰالَمِینَ)

(ستایش، مخصوص خداوند است که سامانده [امور] آفریدگان است)

در دومین آیه از سوره حمد، آفریدگار جهان به انسان یادآوری مى‏کند که ولى‏نعمت حقیقى و مستقلّ او، تنها خداوند سبحان است؛ زیرا او نه‏تنها آفریدگار و مالک و مدبّر انسان است، بلکه هستى و تدبیر امور همه آفریده‏ها و همه عوالم از اوست. بنا بر این، ستایشِ مطلق همواره ویژه خداوند منّان است و بدین سان، انسان با ستایش مُنعم حقیقی خود، می‏تواند مرز خود را از چارپایان جدا کند؛ چرا که عقل، انسان را به سپاس‏گزاری از ولی‏نعمت دعوت می‏کند؛ ولی از چارپایان نمی‏توان انتظار سپاس‏گزاری داشت.

تفسیر این آیه در سه مبحث تبیین می‏گردد:

مبحث اوّل: معناشناسی ( الْحَمْدُ لِلّٰهِ)

مطالبی که در این مبحث تبیین می‏گردند، عبارت اند از: واژه‏پژوهی «حمد»، تفاوت میان «حمد» و «مدح»، تفاوت میان «حمد» و «شکر»، کاربردهای «حمد» در قرآن، معنای «الحمد للّٰه»، تفسیر روایی «حمد» و ویژگی‏های «حمد».

واژه‏پژوهی «حمد»

به عقیده بسیارى از واژه‏شناسان، «حمد» به معناى ستایش، در مقابل «ذم» به معناى نکوهش است. مادّه «حمد»، هنگامى که به باب تفعیل برود، معمولاً بر مبالغه دلالت مى‏کند و از این رو، «محمّد» به معناى «بسیار ستوده» است.