از سوى دیگر، سند حدیثى که «رحمان» را صفت عام و «رحیم» را صفت خاص مى‏داند، معتبر است و با توجّه به این که در قرآن، «رحمان» غالباً در ارتباط با رحمت عامّ خدا و «رحیم» در پیوند با رحمت خاصّ او به کار رفته و این مضمون در احادیث دیگر نیز تأکید شده است، نمى‏توان این احادیث را کنار گذاشت؛ بلکه میان این احادیث و احادیثى که خداوند متعال را «رحمان» و «رحیم» در دنیا و آخرت مى‏دانند و همچنین آیاتى که «رحمان» را بر رحمت اخروى و «رحیم» را بر رحمت دنیوى اطلاق کرده‏اند، مى‏توان بدین سان جمع کرد که: معناى رحمان بودن خداوند متعال در دنیا، این نیست که او در آخرت، رحمان نیست، همان طور که رحیم بودن او در آخرت، به معناى نفى رحیمیّت او در دنیا نیست.

معناى رحمانیّت خدا در دنیا، این است که او در دنیا، رحمتى دارد که در آخرت به این شکل، ظهور و بروز ندارد. انواع امکانات و استعدادهایى که به صورت مشترک در اختیار همه انسان‏ها قرار دارند، مظهر رحمانیّت حضرت حق اند که در آخرت، وجود ندارند. با این حال، خداوند در آخرت نیز رحمان است و رحمت واسع او، شامل همه کسانى مى‏شود که بتوانند از آن بهره‏مند شوند.

همچنین معناى رحیمیّت خدا در آخرت، این است که او در آن جهان، رحمتى دارد که در دنیا نیست و آن، عبارت است از بهشت جاودان و انواع نعمت‏هایى که در آخرت به انسان‏هاى شایسته مى‏رسد. این، مظهر رحیمیّت اوست که در دنیا وجود ندارد. با این حال، خداوند متعال در دنیا نیز رحیم است و مهربانى او، همه کسانى را که بتوانند از رحمت خاصّ الهى بهره‏مند شوند، در بر مى‏گیرد.

بر این اساس، از یک لحاظ، «رحمان»، صفت عام است و «رحیم»، صفت خاص؛ زیرا نعمت‏هاى دنیوى میان انسان‏هاى شایسته و ناشایسته مشترک‏ اند؛ ولى نعمت‏هاى اُخروى، به انسان‏هاى شایسته اختصاص دارند؛ امّا از لحاظى دیگر، «رحمان» و «رحیم»، هر دو صفت‏هاى عامّ الهى ‏اند؛ زیرا همه

(رَبُّكُمُ ٱلَّذِی یُزْجِی لَكُمُ ٱلْفُلْكَ فِی ٱلْبَحْرِ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ كانَ بِكُمْ رَحِیماً.^۱

۰.پروردگارتان، کسى است که کشتى را در دریا براى شما به حرکت در مى‏آورَد تا فضل [و روزىِ] او را بجویید. او با شما مهربان است).

۰.(وَ یُعَذِّبَ ٱلْمُنٰافِقِینَ إِنْ شٰاءَ أَوْ یَتُوبَ عَلَیْهِمْ إِنَّ ٱللّٰهَ كٰانَ غَفُوراً رَحِیماً.^۲

۰.تا اگر خواست، منافقان را عذاب کند یا [اگر توبه کنند] توبه آنها را بپذیرد. خداوند، آمرزنده مهربان است).

برخی از دعاها با عباراتی چون «یا رَحمٰنَ الدُّنیا وَ الآخِرَةِ وَ رَحیمَهُما!» نیز گویاى آن هستند که «رحمان» و «رحیم»، از نظر عمومیّت و خصوصیّت، تفاوتى ندارند.

البتّه آیة اللّٰه خویی رحمه الله در توجیه احادیث دسته دوم (احادیثى که کلمه «رحیم» را از نظر معنا، خاص مى‏دانند و آن را ویژه عالم آخرت معرّفى مى‏کنند) چنین احتمال داده است که اگر رحمت خدا تا عالم آخرت، امتداد نداشته باشد و در همین جهان، پایان یابد، بودن این رحمت با نبودنش مساوى خواهد بود؛ زیرا رحمتى که در ادامه آن، عذاب و بدبختى بیاید، سودى ندارد و در واقع، رحمت نبوده است و سرانجام با عذاب و بدبختى دائمى محو مى‏شود. بر این اساس مى‏توان گفت که رحمت به معناى واقعى آن، تنها و تنها به حال مؤمنان، سود مى‏بخشد و اختصاص رحمت به مؤمنان، به این معناست، نه بِدان معنا که خداوند به غیر مؤمنان، اصلاً رحم نمى‏کند.^۳

به نظر مى‏رسد که این توجیه براى احادیث یاد شده، خدشه‏پذیر است؛ زیرا رحمت عامّ الهى همانند رحمت خاصّ او حقیقتاً رحمت است؛ ولی انسان‏هاى ناشایست به دلیل سوء رفتار خود، نمی‏توانند از آن استفاده ‏کنند.