شمرده نمی‏شود. ثانیاً این آیه در صدد بیان همه مشتهیات نفسانی نیست.^۱

چهارم. جمله پایانی آیه: (وَٱللهُ عِندَهُ حُسْنُ الْمَئَاب؛ فرجام نیک، نزد خداست) و آیات بعدی تا آیه هفدهم، اشاره به ویژگی‏ها و سرنوشت کسانی است که با پیروی از عقل و اطاعت از خداوند سبحان، تقوا پیشه کنند و تحت تأثیر جاذبه‏های نفسانی و وسوسه‏های شیطانی قرار نگیرند و در زندگی از صراط مستقیم حق، منحرف نشوند.

هفت. قدرت و شهرت

مشتهیات نفسانی ششگانه‏ای که توضیح داده شد، به صورت عمومی و برای همه مردم جاذبه دارند؛ امّا خواص و نخبگان، افزون بر این امور، لغزشگاه بسیار خطرناک‏تری دارند که همان جاذبه قدرت، دستیابی به ریاست و شهوت شهرت است. این لغزشگاه به قدری خطرناک است که گفته‏اند:

۰.آخِرُ ما یَخرُجُ مِن قُلوبِ الصِّدّیقینَ حُبُّ الرِّئاسَةِ.^۲

۰.آخرین چیزی که از دل راستان، بیرون می‏رود، دوستی ریاست است.

شیطان با بهره‏گیری از این جاذبه نفسانی، شخصیت‏های بزرگی را در طول تاریخ به دام انداخته و دنیا و آخرت آنها را تباه ساخته است.

قرآن کریم از قدرت‏طلبی به «برتری‏جویی» تعبیر می‏کند و می‏فرماید:

۰.(إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلاَ فِى ٱلاَرْضِ وَ جَعَلَ أَهْلَهَا شِیَعًا یَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِّنْهُمْ یُذَبِّحُ أَبْنَاءَهُمْ وَ یَسْتَحْىِ نِسَاءَهُمْ إِنَّهُ كَانَ مِنَ ٱلْمُفْسِدِینَ.^۳

۰.همانا فرعون در آن سرزمین [مصر] برترى جست و مردمش را گروه گروه ساخت. گروهى از آنان (بنى اسرائیل) را زبون و ناتوان مى‏گرفت، پسرانشان را سر مى‏برید و زنانشان را زنده مى‏گذاشت. همانا او از تباهکاران بود).

پنج. دام و چارپایان

پنجمین نمونه از مشتهیات نفسانی و جاذبه‏های مادّی، چارپایان هستند: (زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ ٱلشَّهَوَاتِ مِنَ... ٱلاَنْعَامِ).

کلمه «اَنعام» جمع «نَعَم» به معنای شتر، گاو و گوسفند است.

شش. کشت و زرع

آخرین نمونه از جاذبه‏های مادّی که در آیه یاد شده آمده، کشت و زرع است: (زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ ٱلشَّهَوَاتِ مِنَ... ٱلْحَرْثِ).

در این جا توجّه به چند نکته ضروری است:

اوّل. مشتهیات نفسانی ششگانه‏ای که در این آیه بیان شده‏اند، برجسته‏ترین نمونه‏ها از جاذبه‏های مادّی، در عصر نزول قرآن ‏اند. از این رو، انواع چیزهایی که در هر عصر برای مردم جاذبه دارند، نیز مصداق «شهوات و خواسته‏های نفسانی» قرار می‏گیرند.

دوم. مقصود از این آیه، این نیست که همه مردم، شیفته و دل‏بسته همه امور یاد شده در آن ‏اند؛ بلکه مقصود، آن است که مردم از نظر دل‏بستگی به جاذبه‏های مادّی، متفاوت اند: برخی شیفته امور جنسی، برخی دل‏بسته فرزند، برخی اسیر ثروت، شماری شیفته سوارکاری، جمعی گرفتار دامداری، و عدّه‏ای نیز شیفته زراعت ‏اند. البتّه ممکن است که بعضی به دو یا بیشتر از آنچه بِدان اشاره شد، دل‏بسته باشند.^۱

سوم. در آیه مورد بحث، اشاره‏ای به جاذبه موقعیت‏های اجتماعی مانند ریاست، مقام و شهرت نشده، در صورتی که این موضوع لغزشگاه بسیار خطرناکی برای خواص است؛ زیرا اوّلاً: این گونه موقعیت‏ها در حقیقت، اموری وهمی و خیالی هستند که به صورت ثانوی مورد علاقه قرار می‏گیرند و لذّت‏بَری از آنها شهوانی