أَمْ صَبرَنَا مَا لَنَا مِن مَّحِیصٍ.^۱

۰.همگى در پیشگاه خدا پدیدار می‏شوند. آن گاه ناتوانان به کسانى که گردنکشى مى‏کردند، می‏گویند: ما [در دنیا] پیرو شما بودیم. پس آیا [امروز] شما مى‏توانید چیزى از عذاب خدا را از ما باز دارید؟ می‏گویند: اگر خدا ما را راه نموده بود، ما نیز شما را راه مى‏نمودیم. بر ما یکسان است چه زارى و بى‏تابى کنیم یا شکیبایى نماییم، ما را هیچ گریزگاهى نیست).

پیروان گم‏راه شده، از خداوند سبحان مى‏خواهند به دلیل این که پیشوایان ضلالت موجب گم‏راهى آنان شدند، عذاب آنها را دو چندان کند:

۰.(رَبَّنَا هٰؤُلآءِ أَضَلُّونَا فَٔاتِهِمْ عَذَابًا ضِعْفًا مِّنَ النَّارِ.^۲

۰.پروردگار ما! اینان ما را گم‏راه کردند. پس آنها را دو چندان عذاب آتش بده).

ولی پاسخ خداوند متعال به این درخواست این است:

۰.(لِكُلٍّ ضِعْفٌ وَلَٰكِن لَّا تَعْلَمُونَ.^۳

۰.هر کدام را [عذابی‏] دو چندان است؛ ولی نمى‏دانید).

با دقّت در این سخن، حکمت دو چندان بودن عذاب هر دو گروه روشن مى‏شود؛ زیرا سران استکبار به تنهایى و بدون همراهى و همکارى پیروان سرسخت و لجوج، نمى‏توانند برنامه‏هاى خود را اجرا کنند. بنا بر این، هم پیشوایان ضلالت دو مجازات دارند: یکى کیفر گم‏راهى و دیگرى کیفر گم‏راه کردن دیگران، و هم پیروان آنها دو مجازات دارند: یکى کیفر گم‏راهى، و دیگرى کیفر حمایت از پیشوایان ظلم و ضلالت.^۴

کسانى را که به سوء اختیارِ خود از صراط مستقیم منحرف مى‏شوند، گم‏راه کنند. از این رو، خداوند سبحان در پاسخ او فرمود:

۰.(وَ ٱسْتَفْزِزْ مَنِ ٱسْتَطَعْتَ مِنْهُم بِصَوْتِكَ وَ أَجْلِبْ عَلَیهِم بِخَیلِكَ وَ رَجِلِكَ وَ شَارِكْهُمْ فِى ٱلاَمْوَالِ وَ ٱلاَوْلاَدِ وَعِدْهُمْ وَ مَا یعِدُهُمُ ٱلشَّیطَانُ إِلَّا غُرُورًا * إِنَّ عِبَادِى لَیسَ لَكَ عَلَیهِمْ سُلْطَانٌ.^۱

۰.و هر یک از آنان را که می‏توانى، با آواى خویش بلغزان و با سوارگان و پیادگان خویش بر آنان بتاز و در دارایى‏ها و فرزندان آنان شریک شو و به آنها وعده بده! و شیطان جز وعده فریبنده، به آنان نخواهد داد * تو بر بندگان من چیرگى ندارى).

در این باره، سخن بسیار است که در جاى خود به آن خواهیم پرداخت‏.

دو. رهبران فاسد سیاسى

سران استکبار و رهبران فاسد سیاسى، نخستین گروه از انسان‏هاى شیطان‏صفتِ گم‏راه و گم‏راه ‏کننده ‏اند که به دلیل قدرت سیاسى و امکاناتى که براى گم‏راه کردن مردم در اختیار دارند، از خطرناک‏ترین عوامل بیرونى گم‏راهى شمرده مى‏شوند.^۲ در روایتى از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است که مى‏فرماید:

۰.إنَّ أخوَفَ ما أخافُ عَلَیكُمُ الأَئِمَّةَ المُضِلّینَ.^۳

۰.خطرناک‏ترین چیزى که از آن بر شما مى‏ترسم، رهبران گم‏راه کننده اند.

به دلیل نقشى که سران استکبار در ضلالت پیروان خود دارند، در روز قیامت هنگامى که همه آنان گرفتار سرنوشت شوم اعمال خود مى‏شوند، پیروانِ گم‏راه، از پیشوایانِ گم‏راه کننده، استمداد مى‏کنند:

۰.(وَ بَرَزُواْ لِلهِ جَمِیعًا فَقالَ الضُّعَفَاؤُاْ لِلَّذِینَ اسْتَكْبرَواْ إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنتُم مُّغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذَابِ اللهِ مِن شىَ‏ْءٍ قَالُواْ لَوْ هَدَانَا اللهُ لهَدَیْنَاكُمْ سَوَاءٌ عَلَیْنَا أَ جَزِعْنَا