بنا بر این، هر چه فاصله انسان از حق بیشتر شود، بر گم‏راهی او افزوده می‏گردد. از این رو، عاقل‏ترین انسان‏ها کسانی هستند که بیش از دیگران از حق پیروی می‏نمایند. این نکته ظریفی است که امام کاظم علیه السلام از حکمت لقمان نقل نموده که به فرزندش می‏فرمود:

۰.تَواضَع لِلحَقِّ تَكُن أعقَلَ النّاسِ.^۱

۰.در برابر حق، فروتن باش تا خردمندترینِ مردمان باشى.

شایان توجّه است که قرآن نیز با این استدلال که آورده‏های این کتاب آسمانی حق اند، از مردم می‏خواهد که برای پیشگیری از ضلالت خود، از آن پیروی نمایند و خطاب به همه انسان‏ها می‏فرماید:

۰.(یَا أَیُّهَا ٱلنَّاسُ قَدْ جَاءَكُمُ ٱلْحَقُّ مِن رَّبِّكُمْ فَمَنِ ٱهْتَدَىٰ فَإِنَّمَا یَهْتَدِى لِنَفْسِهِ وَ مَن ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیْهَا وَ مَا أَنَا عَلَیْكُم بِوَكِیلٍ.^۲

۰.اى مردم! به یقین، حق از جانب پروردگارتان به شما رسیده است. پس هر که هدایت پذیرد، همانا به سود خود هدایت مى‏یابد و هر که گم‏راه شود، حتماً به زیان خود گم‏راه مى‏شود، و من، نگهبان و متصدّى امور شما نیستم).

و نیز می‏فرماید:

۰.(إِنَّا أَنزَلْنَا عَلَیْكَ ٱلْكِتَابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ فَمَنِ ٱهْتَدَىٰ فَلِنَفْسِهِ وَ مَن ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیْهَا وَ مَا أَنتَ عَلَیْهِم بِوَكِیلٍ.^۳

۰.همانا ما این کتاب را به راستى و درستى براى مردمان بر تو فرو فرستادیم. پس هر که راه یافت، به سود خود اوست و هر که گم‏راه شد، جز این نیست که به زیان خود گم‏راه مى‏شود و تو بر آنها گماشته [و نگهبان] نیستى).

بنا بر این، یکی از موانع گم‏راهی این است که انسان تا به چیزی علم و یقین نداشته باشد، آن را باور و از آن پیروی نکند. این ره‏نمود از نظر قرآن به قدری اهمّیت دارد که همه مجاری ادراکی و تصمیم‏گیری انسان را در برابر آن مسئول می‏داند و می‏فرماید:

۰.(وَ لَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ ٱلسَّمْعَ وَ ٱلْبَصَرَ وَ ٱلْفُؤَادَ كُلُّ اُولٰئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْٔولاً.^۱

۰.از پى آنچه بِدان دانش ندارى، مرو، که گوش و چشم و دل، از همه اینها بازخواست خواهد شد).

بر این اساس، اگر انسان در باره چیزی که نمی‏داند، اظهار نظر نکند و آن را انکار ننماید، به کفر علمی و ضلالت کیفری دچار نمی‏گردد. در روایتی از امام علی علیه السلام آمده است:

۰.لَو أنَّ العِبادَ حینَ جَهِلوا وَقَفوا لَم یَكفُروا وَ لَم یَضِلّوا.^۲

۰.اگر بندگان به هنگام ندانستن، درنگ می‏کردند، نه کافر مى‏شدند و نه گم‏راه.

۳. پیروی از حق

یکی دیگر از ره‏نمودهای عقل برای پیشگیری از ضلالت که در قرآن کریم بارها بر آن تأکید شده، پیروی از حق است. این ره‏نمود، ریشه در تطابق کامل صراط مستقیم الهی با میزان حق دارد.^۳ از این رو هر گونه انحراف از حق، موجب گم‏راهی است:

۰.(فَمَاذَا بَعْدَ ٱلْحَقِّ إِلَّا ٱلضَّلالُ فَأَنَّىٰ تصرَفونَ.^۴

۰.پس از حق، جز گم‏راهی چیست؟ چگونه [از حق] باز گردانده می‏شوید؟!).