549
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم

بگو: همانا خدا هر که را بخواهد، گم‏راه می‏کند و هر که را [به درگاه او] باز گردد، به سوى خویش راه می‏نماید).

۰.(وَ لَوْ شَاءَ ٱللهُ لَجَعَلَکُمْ اُمَّةً وَ احِدَةً وَ لَٰکِن یُضِلُّ مَن یَشَاءُ وَ یَهْدِی مَن یَشَاءُ وَ لَتُسْأَلُنَّ عَمَّا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ.۱

۰.اگر خدا مى‏خواست، شما را [به اجبار] یک امّت کرده بود؛ لیکن هر که را بخواهد، گم‏راه می‏کند و هر که را بخواهد، راه می‏نماید و هر آینه از کارهایى که مى‏کردید، بازخواست خواهید شد).

گفتنی است در همه آیاتی که ضلالت به خداوند سبحان نسبت داده شده، این واژه به معنای ضلالت کیفری است. این معنا به روشنی از شماری آیات، قابل استنباط است، مانند:

۰.(وَ یُضِلُّ ٱللهُ ٱلظَّالِمِینَ.۲

۰.خداوند، ستمگران را گم‏راه مى‏سازد).

۰.( كَذَٰلِكَ یُضِلُّ ٱللهُ ٱلْكَافِرِینَ.۳

۰.این گونه خداوند، کافران را گم‏راه مى‏سازد).

۰.( كَذَٰلِكَ یُضِلُّ ٱللهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ مُرْتَابٌ.۴

۰.این گونه خداوند، هر اسرافکار تردید کننده‏اى را گم‏راه مى‏سازد).

بر این اساس، ضلالت کیفری همانند هدایت پاداشی، حکیمانه است.

توضیح، این که: حکمت الهی ایجاب می‏کند کسانی که هدایت همگانیِ الهی را در زندگی به کار گرفته‏اند، از راه‏نمایی‏های ویژه او برخوردار شوند تا به

1.نحل: آیۀ ۹۳.

2.. ابراهیم: آیۀ ۲۷.

3.. غافر: آیۀ ۷۴.

4.. غافر: آیۀ ۳۴.


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
548

گفته شد: بر هدایت [و راه راست] بودند؟ فرمود:

۰.بَل كانوا ضُلّالاً.

۰.[نه؛] گم‏راه بودند.

گفتم: آیا پیش از پیامبران، گم‏راه بودند یا ره‏یافته؟ فرمود:

۰.لَم یَكونوا عَلىٰ هُدىً، كانوا عَلىٰ فِطرَةِ اللهِ الَّتی فَطَرَهُم عَلَیها لا تَبدیلَ لِخَلقِ اللهِ، وَ لَم یَكونوا لِیَهتَدوا حَتّىٰ یَهدیَهُمُ اللهُ، أما تَسمَعُ یقولُ إبراهیمُ علیه السلام: ( لَئِن لَّمْ یَهْدِنِى رَبِّى لَأَكُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّینَ)۱؛ أی ناسِیاً لِلمیثاقِ.۲

۰.ره‏یافته نبودند؛ بلکه بر همان سرشت الهی‏اى بودند که خداوند، ایشان را با آن آفرید و آفرینش خدا، تبدیل‏ناپذیر است. نمى‏توانستند ره‏یافته باشند تا آن که خداوند، راه‏نمایى‏شان کرد. نشنیده‏اى که ابراهیم علیه السلام مى‏گوید: (اگر پروردگارم مرا راه‏نمایى نکرده بود، بی گمان، از مردمان گم‏راه مى‏بودم)؟ یعنى پیمان [و میثاق الهى] را فراموش مى‏کردم.

بنا بر این، گرچه انحراف از فطرت۳ موجب ضلالت است، امّا ضلالت ابتدایی، حتّی کسانی را که در مسیر فطرت حرکت می‏کنند و از هدایت انبیای الهی برخوردار نشوند، فرا می‏گیرد.

۲. ضلالت کیفری

مقصود از ضلالت کیفری، گم‏راهی ناشی از مخالفت با انبیای الهی است. در آیات متعدّدی، مادّه «ضلالت»، در ضلالت کیفری به کار رفته است، مانند:

۰.( قُلْ إِنَّ ٱللهَ یُضِلُّ مَن یشَاءُ وَ یَهْدِی إِلَیهِ مَنْ أَنَابَ.۴

1.. انعام: آیۀ ۷۷.

2.. تفسیر العیّاشی: ج۱ ص۲۱۶ ح۴۱۳.

3.. ر. ک: المیزان: ج۱۲ ص۵۳ ذیل آیۀ ۲۷ از سورۀ ابراهیم.

4.. رعد: آیۀ ۲۷.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي، سيّد محمّدکاظم طباطبايي،
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2505
صفحه از 687
پرینت  ارسال به