509
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم

۲. درجه اصحاب یمین

قرآن، درجه دوم از نعمت یافتگان حقیقى را اصحاب یمین۱ یا اصحاب میمنت۲ نامیده است. این نام‏گذارى مى‏تواند اشاره به یمن و برکت اعمال آنها باشد؛ زیرا آنان، هر چند از نظر قوّت ایمان و کثرت اعمال نیکو، به مقرّبان نمى‏رسند، ولی به برکت همان مقدار از ایمان و عمل خود، رستگار خواهند شد و از رفاقت با مقرّبان در بهشت جاوید، برخوردار خواهند گردید، بر خلاف اصحاب مشئمت۳ یا اصحاب شمال۴ که شومىِ عقاید و اخلاق و اعمال ناروایشان، دامنگیر آنها مى‏گردد.

مبحث دوم: معناشناسی (غَیرِ المَغضوبِ عَلَیهِم)

مسائل مورد بررسی در این بخش، عبارت‏ اند از: واژه‏پژوهی «غضب»، اعراب «غَیر»، کاربردهای «غضب» در قرآن و عوامل غضب الهی.

واژه‏پژوهی «غضب»

واژه «غَضَب» اسم مصدر۵ از مادّه «غ ض ب» است که معناى اصلى آن بر شدّت و قوّت دلالت دارد. ابن فارس در این باره مى‏نویسد:

۰.الغین و الضاد و الباء أصل صحیح یدلّ على شدّة و قوّة. یقال: إنّ الغضبة: الصخرة الصّلبة. قالوا: و منه اشتُقّ الغضب؛ لأنّه اشتداد السّخط.۶

1.. ر. ک: واقعه: آیۀ ۲۷.

2.. ر. ک: واقعه: آیۀ ۸.

3.. ر. ک: واقعه: آیۀ ۹.

4.. ر. ک: واقعه: آیۀ ۴۱.

5.. در کتاب‏هایی مانند البحر المحیط (ج ۸ ص۱۷)، روح المعانی (ج ۹ ص۳۰۳)، الجدول فی إعراب القرآن (ج ۱ ص۱۴۶) و کلمة اللّٰه العلیا (ج ۲ ص۶۹۳) تصریح شده که کلمۀ «غضب» مصدر است؛ ولی در منابع کهن لغت عرب، هم کاربرد مصدری آن (خشم گرفتن) آمده است و هم کاربرد اسم مصدری آن (خشم و ناخشنودی).

6.. معجم مقاییس اللّغة: ج۴ ص۴۲۸.


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
508

سخن [مى]‏گفت و بعضى را چندین درجه برتری بخشید).

تردیدى نیست که پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله برترینِ انبیاى الهى، بلکه برترین آفریده خداوند سبحان است. در روایتى از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود:

۰.ما خَلَقَ اللهُ خَلقاً أفضَلَ مِنّی وَ لا أكرَمَ عَلَیهِ مِنّی.۱

۰.خداوند، هیچ مخلوقى نیافرید که نزد او از من برتر و گرامى‏تر باشد.

همچنین از امیر مؤمنان علیه السلام نقل شده که مى‏فرماید:

۰.ما بَرَأ اللهُ نَسمَةً خَیراً مِن مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.۲

۰.خداوند، انسانى بهتر از محمّد صلی الله علیه و آله نیافریده است.

از این رو، کامل‏ترین دین بر پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله نازل شد و دین او تا قیامت ادامه خواهد یافت.

پس از پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله، امام على علیه السلام از بالاترین مراتب قرب الهى برخوردار است؛ زیرا در «آیه مباهله»۳ وى جان پیامبر صلی الله علیه و آله معرّفى شده است: (وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ).۴

بر پایه روایات متواتر، پس از امیر مؤمنان علیهم السلام یازده فرزند او تا امام مهدى علیه السلام وارث کمالات معنوى ایشان و عُصاره انبیاى الهى هستند. ۵ بنا بر این، بالاترین منازل مقرّبان و برترین درجات پیامبران به پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله و اهل بیت او، اختصاص دارد.

1.. عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج۱ ص۲۶۲ ح۲۲.

2.. الکافی: ج۱ ص۴۴۰ ح۲.

3.. (فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مٰا جٰاءَكَ مِنَ ٱلْعِلْمِ فَقُلْ تَعٰالَوْا نَدْعُ أَبْنٰاءَنٰا وَ أَبْنٰاءَكُمْ وَ نِسٰاءَنٰا وَ نِسٰاءَكُمْ وَ أَنْفُسَنٰا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ ٱللّٰهِ عَلَى ٱلْكٰاذِبِينَ‏؛ بنا بر این، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد، بگو: بیایید پسرانمان و پسرانتان، و زنانمان و زنانتان، و خودمان و خودتان را دعوت کنیم، آن گاه [به درگاه خداوند] زارى کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم) (آل‏عمران: آیۀ ۶۱).

4.. در این باره، ر. ک: دانش‏نامۀ قرآن و حدیث: ج۱ ص۴۷۷.

5.. ر. ک: اهل بیت علیهم السلام در قرآن و حدیث: بخش سوم (ص ۲۴۵) و بخش چهارم (ص ۴۰۹)، بحار الأنوار: ج۲۶ ص۲۶۷ «باب‏ تفضیلهم علیهم السلام على الأنبیاء و على جمیع الخلق».

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي، سيّد محمّدکاظم طباطبايي،
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2571
صفحه از 687
پرینت  ارسال به