۲. راه صدّيقان

واژه «صدّیق»، مبالغه در «صدق» است و «صدّیقان» کسانى هستند که در مرتبه والاى صداقت و راستى قرار دارند و صدق آنها تنها زبانى نیست؛ بلکه در عقیده، اخلاق و عمل، صادق اند و الگوگیرى از راه آنان، موجب رستگارى و رسیدن به مقصد انسانیت است.

در روایتى از امام على علیه السلام آمده که ضمن تفسیر فاتحة الکتاب مى‏فرماید:

۰.وَ أَمّا قَولُهُ: (صِرَاطَ ٱلَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیهِمْ) فَتِلکَ النِّعمَةُ الَّتی أَنعَمَهَا اللهُ‏ عز و جل عَلىٰ مَن كانَ قَبلَنَا مِنَ النَّبییّنَ وَ الصِّدِّیقینَ.^۱

۰.امّا این سخن خداوند: (صِرَاطَ ٱلَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیهِمْ)، نعمتى است که خداوند عز و جل به پیشینیان ما از پیامبران و صدّیقان داده است.

۳. راه شهدا

از نظر علّامه طباطبایى، مراد از «شهدا» در قرآن، شاهدان در اعمال است. در قرآن، واژه «شهید» به معناى کشته در معرکه جنگ نیامده؛ بلکه مراد از آن، افرادى است که بر اعمال مردم گواه اند.^۲

گفتنی است که برخى از روایات، کشته شدگان در راه خدا را نیز مصداق شهدا بر شمرده‏اند، مانند آنچه از امام حسین علیه السلام نقل شده که فرموده:

۰.ما مِن شیعَتِنا إلّا صِدّیقٌ شَهیدٌ.

۰.هیچ یک از شیعیان ما نیست، مگر این که صدّیق و شهید است.

راوی می‏گوید: گفتم: چگونه چنین چیزى ممکن است، در حالى که آنان در بسترهاى خود مى‏میرند!؟ فرمود:

بنا بر این، راه نعمت یافتگانى که در (صِرَاطَ ٱلَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیهِمْ) درخواست شده است، عبارت است از:

۱. راه پيامبران

پیامبران خدا، از بالاترین مرتبه نعمت هدایت و توفیق، برخوردار بوده‏اند. آیه زیر، اشاره به این معناست:

۰.(اُولٰئِكَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِم مِّنَ النَّبِیِّینَ مِن ذُرِّیَّةِ ءَادَمَ وَ مِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَ مِن ذُرِّیَّةِ إِبْرَاهِیمَ وَ إِسْرَائِیلَ وَ مِمَّنْ هَدَیْنَا وَ اجْتَبَیْنَا إِذَا تُتْلَىٰ عَلَیْهِمْ آیَاتُ الرَّحْمَانِ خَرُّوا سُجَّدًا وَ بُكِیًّا.^۱

۰.آنها پیامبرانى بودند که خداوند مشمول نعمتشان قرار داد از فرزندان آدم و از کسانى که با نوح [بر کشتى] سوار کردیم و از دودمان ابراهیم و یعقوب، و از کسانى که هدایت کردیم و برگزیدیم. آنان کسانى بودند که وقتى آیات [خداوندِ] رحمان بر آنان خوانده مى‏شد، گریان و سجده‏کنان به خاک مى‏افتادند).

پیامبران با بهره‏گیرى از منبع وحى و هدایت ویژه خداوند سبحان، تعلیم و تربیت جامعه را بر عهده دارند. از این رو، راهى که آنان ارائه کرده‏اند، صراط مستقیم و راه درست زندگى است و هر گونه انحرافى از این راه، موجب گم‏راهى است.

در روایتى از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که ضمن تفسیر فاتحة الکتاب مى‏فرماید:

۰.فَإذا قالَ العَبدُ: (صِرَاطَ ٱلَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیهِمْ) یَعنی بِهِ النَّبیّینَ وَ المُؤمِنینَ الَّذینَ أَنعَمَ اللهُ‏ عَلَیهِم بِالإِسلامِ وَ النُبُوَّةِ.^۲

۰.وقتى بنده بگوید: (صِرَاطَ ٱلَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیهِمْ) یعنى پیامبران و مؤمنان که خداوند با اسلام و نبوّت، به آنان نعمت داده است.