475
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم

داشت که تداوم این هدایت، علاوه بر مجاهدت و تلاش، نیازمند دعا و درخواست از خداوند سبحان است. در روایتى آمده که امام کاظم علیه السلام خطاب به یکى از یارانش به نام هشام مى‏فرماید:

۰.یا هِشامُ! إنَّ اللّهَ حَکىٰ عَن قَومٍ صالِحینَ أنَّهُم قالوا: (رَبَّنَا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إذْ هَدَیتَنا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إنَّكَ أنْتَ الوَهَّابُ)۱ حینَ عَلِموا أنَّ القُلوبَ تَزیغُ وَ تَعودُ إلى عَماها وَ رَداها.۲

۰.اى هشام! خداوند از زبان مردمى نیک‏کردار بازگو کرده است که آنان گفتند: (اى پروردگار ما! دل‏هاى ما را پس از آن که هدایتمان کردى، منحرف مگردان و ما را از نزد خودت رحمتى ببخش، که تویى بسیار بخشنده)؛ زیرا دانستند که دل‏ها منحرف مى‏شوند و به [دوران] کورى و تباهی خویش بر مى‏گردند.

بنا بر این، جمله ( اهْدِنَا ٱلصِّرَاطَ ٱلْمُسْتَقِیمَ) تعبیرى دیگر از توفیق تداوم حرکت در صراط مستقیم و مصونیت از منحرف شدن از این راه است. در روایتى از امام عسکرى علیه السلام این معنا به روشنى بیان شده است که در تفسیر آیه یاد شده مى‏فرماید:

۰.یَقولُ: أدِم لَنا تَوفیقَکَ الَّذی بِهِ أطَعناکَ فی ماضی أیّامِنا، حَتّىٰ نُطیعَکَ کَذٰلِکَ فی مُستَقبَلِ أعمارِنا.۳

۰.قاری به هنگام قرائت آیه مى‏گوید: توفیق گذشته‏ات را در اطاعتت، برای ما ادامه بده تا در باقی مانده عمرمان نیز اطاعتت کنیم.

در روایتى دیگر از امام صادق علیه السلام نیز همین معنا با تعبیر دیگرى تبیین گردیده است. متن روایت این است:

۰.أرشِدنا إلَى الصِّراطِ المُستَقیمِ، أرشِدنا لِلُزومِ الطَّریقِ المُؤَدّی إلىٰ مَحَبَّتِکَ، وَ

1.. آل ‏عمران: آیۀ ۸ .

2.. الکافی: ج۱ ص۱۸ ح۱۲.

3.. معانى الأخبار: ص۴۴ ح۲۰.


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
474

بلکه مقصود، درخواست هدایت از سوى افرادى است که از هدایت تشریعى همگانى الهى برخوردارند و آیین اسلام را پذیرفته‏اند و قرآن را کتاب آسمانى مى‏دانند و ره‏نمودهاى این کتاب را سرمشق زندگى خود قرار داده‏اند. بنا بر این بی ‏تردید، مقصود از (اهْدِنَا ٱلصِّرَاطَ ٱلْمُسْتَقِیمَ) هدایت تشریعى ابتدایى نیست؛ بلکه دو معنا برای این درخواست قابل تصوّر است:

یک. درخواست توسعه و تعمیق معرفت دینى

هدایت تشریعى، مراتبى دارد که از آشنایى اجمالى با اصول و فروع دین آغاز می‏شود و تا احاطه بر آداب عبودیت - که مرتبه انسان کامل است و حتّی او نیز از جانب خداوند سبحان مکلّف گردیده که (رَبِّ زِدْنی‏ عِلْماً)۱ بگوید و از خدا بخواهد که بر دانشش بیفزاید - ادامه می‏یابد.

روشن است افزایش دانش ما نسبت به اصول و فروع دین، علاوه بر برنامه‏ریزى و تلاش، نیاز به توفیق و امداد الهى دارد. بنا بر این، (اهْدِنَا ٱلصِّرَاطَ ٱلْمُسْتَقِیمَ) مى‏تواند به معناى درخواست توسعه و تعمیق معرفت دینى باشد، چنان که امام رضا علیه السلام در تفسیر آن فرموده است:

۰.اِستِرشادٌ لِأَدَبِهِ، وَ اعتِصامٌ بِحَبلِهِ، وَ استِزادَةٌ فِی المَعرِفَةِ بِرَبِّهِ وَ بِعَظَمَتِهِ وَ بِکِبرِیائِهِ.۲

۰.[یعنى] راهیابى به ادب [و تربیت] او و چنگ زدن به ریسمان او و طلبِ فزونىِ معرفت به پروردگارى‏ و عظمت و کبریایى او.

دو. درخواست تداوم و توسعه هدایت ویژه

پیش از این توضیح دادیم۳ که هدایت ویژه الهى، در واقع، پاداش هدایت همگانى است و از این رو، هدایت پاداشى نیز نامیده مى‏شود؛ ولى باید توجّه

1.. طه: آیۀ ۱۱۴.

2.. عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج۲ ص۱۰۷ ح۱.

3.. ر. ک: همین اثر، ص ۳۷۵ (هدایت ویژۀ افراد مکلّف).

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي، سيّد محمّدکاظم طباطبايي،
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2412
صفحه از 687
پرینت  ارسال به