پرده‏اى افکند؟ پس [با این حال] چه کسى بعد از خدا او را هدایت خواهد کرد؟! آیا متذکّر نمى‏شوید؟!).

براى تبیین آیه یاد شده و ارتباط آن با موضوع بحث، و جمع‏بندى مفاد آن با سایر آیات مرتبط با هدایت خاص و اضلال کیفرى، چند نکته شایان توجّه است:

یک. هنگامى که زمام اختیار انسان به دست تمایلات نفسانى بیفتد، هوس به جاى عقل مى‏نشیند و اِله و معبودِ هوسران مى‏گردد و از این پس، انسان فریاد عقل را نمى‏شنود؛ بلکه هر چه هوس بگوید، اطاعت مى‏کند و در نتیجه فرمان عقل به عبادت خداى یگانه را نادیده مى‏گیرد و هوس را خدا و معبود خود قرار مى‏دهد و به جاى خداپرستى، هواپرستى مى‏نماید: (أَفَرَءَیتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ).

دو. هواپرست، زمام امور خود را از کف عقل و فطرت خویش گرفته و در اختیار تمایلات نفسانى‏اش قرار داده است. از این رو، مستحقّ اضلال و گم‏راهىِ کیفرى است. در نتیجه این اضلال، هواپرست با این که راه درست و صراط مستقیم زندگى را - که عبادت آفریدگار هستى است - مى‏داند، از آن منحرف مى‏شود. بنا بر این، هواپرست، گم‏راهى است که راه را مى‏داند: (وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلَى عِلْمٍ).^۱

سه. هنگامى که تمایلات نفسانى، معبود انسان شد، گوش دل، سخن حق را نمى‏شنود و قلب، حقایق عقلى و فطرى را درک نمى‏کند و بدین سان، فریادهاى عقل و فطرت به گوش دل نمى‏رسند و به سخن دیگر، قدرت پذیرش حقایق از انسان سلب مى‏گردد، به گونه‏اى که گویی دریچه گوش دل، بسته شده و مهر و موم گردیده است: (وَ خَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ).

چهار. پیروى از هوس، سبب مى‏شود که پرده‏ای (غشاوه‏اى) جلوى دیده

این سخن، اشاره به این حقیقت عرفانى است که تا توفیق و رحمت خاصّ الهى شامل حال انسان نگردد، محال است بتواند در صراط مستقیم - هر چند واضح و روشن باشد -، حرکت نماید.

بر این اساس، هر اقدامى از سوى انسان، که مانع دستیابى او به رحمت خاصّ خداوند سبحان باشد، وى را از مدار هدایت پاداشى الهى، خارج و در مسیر اضلال کیفرى^۱ او قرار مى‏دهد. این موانع عبارت ‏اند از:

۱. پیروى از هوس

اصلى‏ترین مانعِ راهیابى ویژه، پیروى از هوس و خواسته‏هاى نفسانى است. خداوند سبحان خطاب به داوود علیه السلام مى‏فرماید:

۰.(وَ لَا تَتَّبِعِ ٱلْهَوَىٰ فَیضِلَّكَ عَن سَبِیلِ ٱللهِ.^۲

۰.و از هوس پیروى مکن، که تو را از راه خدا گم‏راه می‏سازد).

توضیح دادیم که راه خدا،^۳ راه درست زندگى و صراط مستقیم به سوی مقصد انسانیت است. مهم‏ترین مانع حرکت در این راه، پیروى از هواى نفس است.

قرآن کریم، خطر هواپرستى براى راهیابى ویژه و نقش آن در گم‏راهى کیفرى را چنین بیان فرموده است:

۰.(أَفَرَءَیتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلَى عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَن یَّهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللهِ أَفَلاَ تَذَکَّرُونَ.^۴

۰.آیا دیدى کسى را که معبود خود را هواى نفس خویش قرار داد و خداوند، او را با وجود علم، گم‏راه ساخت و بر گوش و قلبش مُهر زد و بر چشمش