بِمَنزِلَةِ الأَدِلَّةِ فِی الفَلَواتِ، مَن أخَذَ القَصدَ حَمِدُوا إلَیهِ طریقَهُ وَ بَشَّرُوهُ بِالنَّجاةِ، وَ مَن أخَذَ یمیناً وَ شِمالاً ذَمُّوا إلَیهِ الطَّریقَ وَ حَذَّرُوهُ مِنَ الهَلَکَةِ.^۱

۰.آنان به منزله راه‏نمایان در بیابان‏ها هستند. هر که راه درست را در پیش گیرد، او را به رفتن آن راه، [تشویق و] ستایش مى‏کنند و نوید نجات به وى مى‏دهند و هر که به راست و چپ منحرف شود، راهش را نکوهش مى‏کنند و او را از هلاکت بر حذر مى‏دارند.

بر این اساس، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت آن بزرگوار در همه امور، میانه‏روى را رعایت مى‏کردند و دیگران را نیز به اعتدال و دورى از افراط و تفریط دعوت مى‏نمودند. امام على علیه السلام در توصیف سبک زندگى پیامبر صلی الله علیه و آله مى‏فرماید:

۰.سیرَتُهُ القَصدُ، وَ سُنَّتُهُ الرُّشدُ.^۲

۰.رفتارش میانه‏روى است و راهش هدایت.

با توجّه به خطرى که از ناحیه افراط و تفریط، جامعه اسلامى را تهدید مى‏کرد، بر پایه روایات متعدّدى، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله تأکید مى‏فرمود که مسلمانان باید در همه امور، میانه‏روى و اعتدال را رعایت کنند و از تندروى و کندروى اجتناب نمایند، از جمله در روایتى از ایشان آمده است:

۰.ألا إنَّ لِکُلِّ عِبادَةٍ شِرَّةً ثُمّ تَصیرُ إلىٰ فَترَةٍ، فَمَن صارَت شِرَّةُ عِبادَتِهِ إلىٰ سُنَّتی فَقَدِ اهتَدىٰ، وَ مَن خالَفَ سُنَّتی فَقَد ضَلَّ وَ کانَ عَمَلُهُ فی تَبابٍ، أما إنّی اُصَلِّی وَ أنامُ وَ أصُومُ وَ اُفطِرُ وَ أضحَکُ وَ أبکی، فَمَن رَغِبَ عَن مِنهاجی وَ سُنَّتی فَلَیسَ مِنّی.^۳

۰.هان! هر عبادتى را جوش و خروشى است که سرانجام، فروکش مى‏کند. پس هر کس جوش و خروش عبادتش به سنّت من بینجامد، هدایت یافته و هر که

مسلمانان راستین را گواهانِ جهانیان نامیده است: (لِتَکونُوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ). بدیهى است که همه مدّعیان اسلام، مصداق این آیه نیستند؛ بلکه چنان که اشاره شد، تنها پیروان واقعى اسلام، شاهد و الگوى کمالات انسانى اند و بى ‏تردید، سرآمد آنها اهل بیت علیهم السلام هستند. از این رو، از امام باقر علیه السلام نقل شده است که در تبیین آیه یاد شده مى‏فرماید:

۰.إلَینا یَرجِعُ الغالی، وَ بِنا یَلحَقُ المُقَصِّرُ.^۱

۰.پیش‏تاخته، به سوى ما باز مى‏گردد و عقب مانده، به ما مى‏پیوندد.

همچنین در روایتى از امام صادق علیه السلام آمده است:

۰.نَحنُ الاُمَّةُ الوُسطىٰ، وَ نَحنُ شُهَداءُ اللّهِ عَلىٰ خَلقِهِ، وَ حُجَجُهُ فی أرضِهِ.^۲

۰.ماییم آن امّت میانه و ماییم گواهان خدا بر مردمان و حجّت‏هاى او در زمین.

و از امام على علیه السلام نقل شده است که فرمود:

۰.نَحنُ شُهَداءُ اللهِ عَلىٰ خَلقِهِ، وَ حُجَّتُهُ فی أرضِهِ، وَ نَحنُ الّذینَ قالَ اللّهُ جَلَّ اسمُهُ: (وَكَذَٰلِكَ جَعَلْنَاكُمْ اُمَّةً وَسَطًا).^۳

۰.ماییم گواهان خدا بر آفریدگانش و حجّت او در زمینش، و ما همانان هستیم که خداوند متعال فرموده است: (و همین گونه شما را امّتى میانه قرار دادیم).

چنان که اشاره شد، این روایات در صدد محدود کردن مفهوم وسیع آیه نیستند؛ بلکه مقصود، بیان مصداق‏هاى کامل امّت نمونه و ارائه الگوهایى است که در صف مقدّم قرار دارند و دیگران را به صراط مستقیم الهى دعوت مى‏نمایند و از انحراف به چپ و راست بر حذر مى‏دارند، چنان که در نهج البلاغة در توصیف اهل ذکر از امام على علیه السلام نقل شده است که فرمود: