پیامبران] بهتر باشد، شناختش بهتر است و هر کس که امر خدا را بیشتر بداند، خِردش نیکوتر خواهد بود و هر که خِردش کامل‏تر باشد، مقام و درجه‏اش در دنیا و آخرت بالاتر است.

در این روایت به چهار نکته دقیق در باره انطباق برنامه‏هاى انبیا با موازین عقلى و علمى اشاره شده است:

یک. حکمت بعثت انبیا، شکوفاسازى نیروى عقل در وجود انسان است، چنان که امام على علیه السلام در این باره فرموده است:

۰.وَ یُثیروا لَهُم دَفائِنَ العُقولِ.^۱

۰.و تا گنجینه‏هاى خِرد انسان‏ها را بر انگیزند.

بنا بر این، پیامبران در اوّلین گام در راه انجام رسالت الهى، نیروى تعقّل و تشخیص حقایق، یعنی بصیرت را در انسان تقویت مى‏کنند: «ما بَعَثَ اللّهُ أنبِیاءَهُ وَ رُسُلَهُ إِلىٰ عِبادِهِ إِلّا لِیَعقِلوا عَنِ اللهِ‏».

دو. میزان پذیرش دعوت انبیا و پیروى از آنان، با میزان معرفت و رشد عقلى مردم، ارتباط مستقیم دارد. هر کس از معرفت بهترى برخوردار باشد، نیکوتر دعوت انبیا را مى‏پذیرد: «فَأَحسَنُهُمُ استِجابةً أحسَنُهُم مَعرِفَةً لِلهِ».

سه. میزان خردمندى انسان، علم و معرفت او به معارف دینى است. هر کس حقایق دینى را بهتر بداند، از عقل بهترى برخوردار است: «وَ أعلَمُهُم بِأَمرِ اللهِ أحسَنُهُم عَقلاً».

چهار. میزان کمالات دنیوى و اخروى انسان، بستگى به میزان عقل او دارد. هر کس با پیروى از مکتب انبیا، عقل خود را کامل‏تر کند، به قلّه کمالات انسانى نزدیک‏تر است: «وَ أَکمَلُهُم عَقلاً أَرفَعُهُم دَرَجَةً فِی الدُّنیا وَ الآخِرَةِ».

(وَ یرَى الَّذِینَ اُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِى اُنزِلَ إِلَیك مِن رَّبِّك هُوَ الْحَقَّ وَ یهْدِى إِلَى صِراطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ.^۱

۰.کسانى که به آنان علم داده شده است، می‏دانند که آنچه از سوى پروردگارت بر تو نازل شده، حق است و به راه خداوند عزیز ستوده هدایت مى‏کند).

و در آیه‏ای دیگر آمده است:

۰.(وَ لِیعْلَمَ الَّذِینَ اُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّك فَیؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَ إِنَّ اللهَ لَهَادِ الَّذِینَ ءَامَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ.^۲

۰.و تا کسانی که به آنان دانش داده شده، بدانند این حقّى از سوى پروردگارت است و در نتیجه به آن ایمان بیاورند و دل‏هایشان در برابر آن خاضع گردد، و خداوند، کسانى را که ایمان آوردند، به سوى صراط مستقیم هدایت مى‏کند).

نکته شایان تأمّل، آن که: در این دو آیه، انطباق آورده‏هاى اعتقادى، اخلاقى و عملى پیامبر صلی الله علیه و آله از جانب خداوند سبحان، با موازین عقلى و علمى به گونه‏اى دقیق و زیبا، با هدایت به صراط مستقیم الهى پیوند خورده است.

جایگاه عقل در حکمت بعثت انبیا

کلینى رحمه الله از امام کاظم علیه السلام روایت کرده که در باره حکمت بعثت انبیا مى‏فرماید:

۰.ما بَعَثَ اللّهُ أنبِیاءَهُ وَ رُسُلَهُ إلىٰ عِبادِهِ إلّا لِیَعقِلوا عَنِ اللهِ، فَأَحسَنُهُمُ استِجابَةً أحسَنُهُم مَعرِفَةً، وَ أعلَمُهُم بِأَمرِ اللّهِ‏ أحسَنُهُم عَقلاً، وَ أکمَلُهُم عَقلاً أرفَعُهُم دَرَجَةً فِی الدُّنیا وَ الآخِرَةِ.^۳

۰.خداوند، پیامبران و رسولانش را به سوى بندگان خود نفرستاد، مگر براى آن که بصیرت الهی را دریافت کنند. پس هر کدام از آنان که پذیرشش [از