۱. راهِ درست زندگى

کلمه «صراط» به معناى راه درست زندگى است؛ راهى که انسان را به مقصد اعلاى انسانیت مى‏رساند و خیر دنیا و آخرت او را تأمین مى‏کند. این معنا با دو تعبیر بیان شده است:

یک. راه خدا

بى ‏تردید، بهترین راه کامیابى از زندگى، راهى است که آفریدگار انسان به او معرّفى کرده است؛ زیرا او تنها کسى است که بی‏نیاز مطلق است و از نیازهاى انسان کاملاً آگاه است و راه تأمین خواست‏هاى او را بهتر از هر کس دیگر مى‏داند.^۱ از این رو، قرآن، راهِ درست زندگى را راهِ خدا نامیده است و تعبیرهایى مانند: (صِرَاطِ اللهِ)،^۲ (صِرَاطِ الْعَزِیزِ الحَمِید)،^۳ (صِرَاطِ الحَمِید)،^۴ (سَبِیلِ الله)^۵ و (سَبِیلِ رَبِّكَ)^۶ به همین معنا اشاره دارند.

دو. راه مستقیم

تعبیر دیگر قرآن، از راهى که سالک را به مقصد مطلوب زندگى مى‏رساند، راه مستقیم است. تعبیرهایی مانند: (الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیم)^۷ که در سوره حمد آمده و

کلمه «مستقیم» اسم فاعل از باب استفعال و از مادّه «ق و م» است. این مادّه بر راست‏قامتى، استوارى، ایستایى، اعتدال و دوام دلالت مى‏کند^۱ و صفت براى امور مادّى و معنوى قرار مى‏گیرد و مقصود از آن، منحرف نبودن از راه حق است.

کاربردهاى «صراط» و «مستقیم» در قرآن

واژه «صراط» در قرآن کریم، ۴۵ بار به کار رفته است. بررسى موارد کاربرد آن در این کتاب آسمانى، نشان مى‏دهد که این واژه مانند «طریق» و «سَبیل» در مطلقِ راه، به کار رفته است و خصوصیاتِ موارد استعمال، از قرائن فهمیده مى‏شوند. واژه «مستقیم» ۳۷ بار در قرآن آمده که ۳۴ بار صفت برای «صراط»^۲ و یک بار برای «طریق»^۳ و یک بار برای «هُدیً»^۴ و دو بار برای «قِسطاس»^۵ به معناى ترازو، قرار گرفته است.

گفتنی است که در همه این موارد، «مستقیم» به معناى درستى و دورى از هر گونه انحراف از حق است.

قرآن کریم، واژه «صراط» را با قرینه در سه معنای معنوی و دو معنای مادّی به کار برده است: