همواره خدا را - که نعمت‏هایش گران‏قدر است - در روزگارى پس از روزگارى، و در روزگارانى که پیامبرى نبوده، بندگانى است که با آنان در فکر و اندیشه‏شان راز مى‏گوید و در خِردهایشان با ایشان سخن مى‏گوید و آنها به نور بیدارى‏اى که در گوش‏ها و چشم‏ها و دل‏هایشان است، چراغ هدایت را روشن مى‏کنند، روزهاى خدا را [به مردم] یادآور مى‏شوند و آنان را از مقام خدا، بیم مى‏دهند. اینان، همانند راه‏نمایان در بیابان‏ها هستند. هر که از راه میانه برود، راهش را می‏ستایند و او را به رهایى مژده می‏دهند و هر که به راه راست یا چپ برود، راهش را نکوهش می‏کنند و از هلاکت بر حذرش می‏دارند، و این ‏چنین، چراغ‏هاى آن تاریکى‏ها هستند و راه‏نمایان در آن شبهه‏ها.

در این جا اشاره به دو نکته ضرورى است:

۱. وصول به بالاترین مراتب هدایت ویژه الهى که بدان اشاره شد، به انبیا و اوصیای آنان اختصاص دارد. پیروان خاصّ آنان مانند سلمان نیز از مراتب پایین‏ترِ این نوع هدایت برخوردارند.

۲. الهامات قلبى غیر معصوم، مصون از خطا نیست. از این رو نمى‏تواند حجّت شرعى باشد.

چهار. هدایت ستمگران

سه نوع هدایتى که تا کنون گفتیم، ویژه افراد مکلّفى است که هدایت همگانىِ الهى را به کار بسته‏اند؛ امّا کسانى که با این راه‏نمایى‏ها مخالفت ورزند و به ستمگرى و فساد بپردازند نیز بر اساس سنّت تغییرناپذیر الهى در مدیریت جهان، پاداش دارند. البتّه پاداش آنها از باب تمسخر و ریشخند، «هدایت» نامیده مى‏شود، که همان هدایت به سوى دوزخ است:

۰.(إِنَّ الَّذِینَ كَفَرُوا وَظَلَمُوا لَمْ یَكُنِ اللهُ لِیَغْفِرَ لَهُمْ وَلاَ لِیَهْدِیَهُمْ طَرِیقًا * إلَّا طَرِیقَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا.^۱

خداوند، خیر بنده‏اى را بخواهد، دو چشم دلش را مى‏گشاید تا وعده‏هاى غیبى و نهان را با آن دو ببیند و به [دیده] نهان در نهان [دل]، ایمان آورد.

مشابه این روایت در منابع شیعه نیز از امام زین ‏العابدین علیه السلام نقل شده است.^۱

در بالاترین درجات این نوع هدایت، سرآمدان از اهل ایمان مى‏توانند با فرشتگان ارتباط بر قرار کنند، چنان که ابو بصیر از امام صادق علیه السلام نقل کرده که سلمان به این درجه رسیده بود:

۰.كانَ سَلمانُ مُحَدَّثاً.

۰.سلمان، محدَّث بود.

ابو بصیر در ادامه حدیث می‏‏پرسد: «نشانه محدَّث چیست؟» و امام علیه السلام پاسخ می‏دهد:

۰.یَأتیهِ مَلَکٌ، فَیَنكُتُ فی قَلبِهِ كَیتَ وَ كَیتَ.^۲

۰.فرشته‏اى نزد او مى‏آید و به دلش چنین و چنان الهام مى‏کند.

ظاهراً مقصود از رازگویى خداوند سبحان و گفتگوى او با اندیشه و عقلِ اهل ذکر - که در یکى از خطبه‏هاى نهج البلاغة آمده - نیز همان هدایت ویژه قلبى است که انسان در بالاترین مراتب یقین به آن دست مى‏یابد. کلام امام علیه السلام چنین است:

۰.وَ ما بَرِِحَ لِلهِ - عَزَّت آلاؤُهُ - فِی البُرهَةِ بَعدَ البُرهَةِ، وَ فی أَزمانِ الفَتَراتِ، عِبادٌ ناجاهُم فی فِكرِهِم، وَ كَلَّمَهُم فی ذاتِ عُقولِهِم، فَاستَصبَحوا بِنورِ یَقَظَةٍ فِی الأَبصارِ وَ الأَسماعِ وَ الأَفئِدَةِ، یُذَكِّرونَ بِأیّامِ اللّهِ، وَ یُخَوِّفونَ مَقامَهُ، بِمَنزِلَةِ الأَدِلَّةِ فِی الفَلَواتِ، مَن أَخَذَ القَصدَ حَمِدوا إِلَیهِ طَریقَهُ وَ بَشَّروهُ بِالنَّجاةِ، وَ مَن أَخَذَ یَمیناً وَ شِمالاً ذَمّوا إِلَیهِ الطَّریقَ وَ حَذَّروهُ مِنَ الهَلَكَةِ، وَ كانوا كَذٰلِکَ مَصابیحَ تِلکَ الظُّلُماتِ، وَ أَدِلَّةَ تِلکَ الشُّبُهاتِ.^۳