است کارستان و شاید جز اهل ‏بیت عصمت و طهارت علیهم السلام که از بالاترین درجه محبّت به خداوند سبحان برخوردارند،^۱ کسی نتواند به این مرتبه از اخلاص دست یابد. بدین‏ سان، راز سخن تنبّه‏آفرین امام خمینی رحمه الله گشوده می‏شود که فرمود:

۰.من شهادت می‏دهم که خودم تا کنون دو رکعت نماز برای خدا نخوانده‏ام. هر چه بوده، برای نفس بوده. دلیلش هم این است که چنانچه جنّت و ناری نباشد، آیا ما باز همان طور مشغول می‏شویم به دعا یا خیر؟... آنی که غایت آمال ماست، همین است و إلّا برای خدا آن وقت معلوم می‏شود که اگر کلید بهشت و جهنّم را بدهند و بگویند که «شما مختارید و هیچ کس از شما به جهنّم نمی‏رود، هیچ کس از شما هم از بهشت محروم نیست»، آن وقت آیا ما باز قیام می‏کردیم به دفع شهوات؟ قیام می‏کردیم به خواندن نماز؟... من خودم می‏دانم که نیست این جور.^۲

این سخن، فوق العاده قابل تأمّل است. وقتی انسان وارسته‏ای مانند امام خمینی شهادت می‏دهد که «دو رکعت نماز برای خدا نخوانده»، تکلیف دیگران معلوم است!

این سخن، بدین معناست که اگر ثواب و عقاب و بهشت و دوزخ از دعوت انبیا حذف شود، آن وقت معلوم می‏شود که پیروان راستین اهل ‏بیت علیهم السلام در توحید عبادی و کسانی که خدا را برای خدا می‏خواهند و می‏خوانند، چند نفرند!

تفسیر روایی ( إِیّاكَ نَعبُدُ)

با در نظر گرفتن آنچه در تبیین مراتب عبادت ارائه شد، مقصود از انحصار عبادت به خداوند متعال در آیه (إِیَّاكَ نَعْبُدُ)، اعتراف به باور داشتن توحید

دوستش بدارد، از وحشت روز قیامت در امان است.

گفتنی است که سه تعبیرِ یاد شده (عبادت به دلیل شایستگی، عبادت شُکری و عبادت حُبّی) ارتباط نزدیکی با هم دارند؛ زیرا تا کسی حقیقتاً عاشق و محبّ خداوند سبحان نگردد، نمی‏تواند او را تنها به دلیل شایستگی یا سپاس‏گزاری عبادت کند.

عارفانی که به این مرتبه اخلاص دست یافته‏اند نیز از خوف و رجا و رهبت و رغبت برخوردارند؛ امّا جنس خوف و رجای آنها با کسانی که به این مرتبه دست نیافته‏اند، متفاوت است، چنان که امام علی علیه السلام در دعای کمیل، خطاب به خدای سبحان می‏گوید:

۰.فَهَبنی - یا إلٰهی وَ سَیِّدی وَ مَولایَ وَ رَبّی - صَبَرتُ عَلىٰ عَذابِکَ فَكَیفَ أصبِرُ عَلىٰ فِراقِکَ؟!^۱

۰.ای معبود و سَرور و مولا و پروردگارم! گیرم که بر عذابت صبر کردم. چگونه بر فراقت صبر کنم؟!

محقّق نراقی رحمه الله چه زیبا این معنا را در قالب شعر توضیح داده است:

البتّه باید توجّه داشت که دستیابی به این مرتبه از اخلاص در عبادت، کاری