23
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم

سوره به «اُمّ الکتاب» نیز گواهى دیگر بر نقش بنیادین آن در سازندگى و سعادت بشر است.

۶. مایه فخر خاتم انبيا صلی الله علیه و آله

یکى از برجسته‏ترین ویژگى‏هاى سوره حمد که در روایات متعدّدى بر آن تأکید شده، این است که نزول آن بر خاتم انبیا صلی الله علیه و آله، - که خود فخر کائنات است - مایه فخر و مباهات به شمار مى‏رود. در روایتى، امام على علیه السلام این مطلب را به خود پیامبر صلی الله علیه و آله مستند مى‏کند و مى‏فرماید:

۰.سَمِعتُ رَسولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ: إنَّ اللهَ عز و جل قالَ لی: «یا مُحَمَّدُ! (وَ لَقَدْ آتَیْنٰاكَ سَبْعاً مِنَ ٱلْمَثانِی وَ ٱلْقُرْآنَ ٱلْعَظِیمَ)۱، فَأَفرَدَ الاِمتِنانَ عَلَی بِفاتِحَةِ الكِتابِ، وَ جَعَلَها بِإِزاءِ القُرآنِ العَظیمِ، و إنَّ فاتِحَةَ الكِتابِ أشرَفُ ما فی كُنوزِ العَرشِ»، وَ إنَّ اللهَ عز و جل خَصَّ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله وَ شَرَّفَهُ بِها، وَ لَم یُشرِک مَعَهُ فیها أحَداً مِن أنبِیائِهِ ما خَلا سُلَیمانَ علیه السلام؛ فَإِنَّهُ أعطاهُ مِنها (بِسْمِ ٱللّٰهِ ٱلْرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِیمِ).۲

۰.شنیدم که پیامبر صلی الله علیه و آله مى‏فرماید: «خداوند عز و جل به من فرمود:‏ اى محمّد! (به تو آیات هفتگانه (سوره فاتحة الکتاب) و قرآن بزرگ را عطا کردیم) و مرا به نعمت فاتحة الکتاب، ممتاز ساخت و این سوره را [به تنهایى] برابر با همه قرآن بزرگ، قرار داد. فاتحة الکتاب، نفیس‏ترین گوهر در گنجینه‏هاى عرش است».

۰.خداوند، محمّد صلی الله علیه و آله را بِدان، ویژه و بزرگ داشته و هیچ یک از پیامبرانش، بجز سلیمان علیه السلام را در این ویژگى با او شریک نکرده است و [البتّه] به او از این سوره، (بِسْمِ ٱللّٰهِ ٱلْرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِیمِ) [و نه همه سوره] را عطا کرده است.

این حدیث، در تبیین عظمت و اهمّیت فاتحة الکتاب، بر چند خصوصیّت تأکید مى‏نماید:

1.. حجر: آیۀ ۸۷.

2.. الأمالی، صدوق: ص۲۴۰ ح۲۵۵.


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
22

شاید به همین دلیل در روایتى با سند صحیح از امام صادق علیه السلام آمده است:

۰.لَو قُرِئَتِ «الحَمدُ» عَلیٰ مَیّتٍ سَبعینَ مَرَّةً ثُمَّ رُدَّت فیهِ الرّوحُ، ما كانَ ذٰلِکَ عَجَباً.۱

۰.اگر سوره حمد هفتاد بار بر مُرده‏اى خوانده شد و روح به آن باز گشت، عجیب نیست.

امّا اسم اعظم الهى چیست؟ لفظ است یا معنا، و یا لفظ و معنا با هم است؟ آنچه از روایات اهل بیت علیهم السلام استنباط مى‏شود، این است که اسم اعظم، لفظی خاص نیست که هر کس خداوند متعال را با آن بخواند، دعایش مستجاب شود؛ بلکه آنچه در استجابت دعا دخالت تام دارد، حال معنوى دعا کننده است که اگر اسم اعظم خداوند در آن حال خوانده شود، بى ‏تردید، دعا مستجاب مى‏گردد.۲

۵. نقش‏آفرینی بنيادين در هدايت انسان

در روایتى از امام صادق علیه السلام آمده که شیطان در دوران زندگى، چند بار ناله کرده و یکى از آن موارد، هنگام نزول «اُمّ الکتاب» بوده است. متن روایت، این است:

۰.رَنَّ إبلیسُ أربَعَ رَنّاتٍ: أوَّلُهُنَّ یَومَ لُعِنَ، وَ حینَ اُهبِطَ إلَى الأَرضِ، وَ حینَ بُعِثَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله عَلیٰ حینِ فَترَةٍ مِنَ الرُّسُلِ، وَ حینَ اُنزِلَت اُمُّ الكِتابِ.۳

۰.ابلیس، چهار بار نالید: اوّلین بار، روزى که نفرین شد، و [نیز] روزى که به زمین فرو انداخته شد، و زمانى که محمّد صلی الله علیه و آله بعد از یک دوره نیامدن پیامبران، به پیامبرى مبعوث شد، و زمانى که اُمّ الکتاب (سوره فاتحه) نازل گشت.

این سخن، گواه نقش بنیادین و بى‏بدیل سوره حمد در هدایت انسان و سازندگى معنوى اوست، به‏ گونه‏اى که نزول آن، همچون بعثت خاتم انبیا، براى شیطان - که هدفى جز اغواى انسان ندارد - دردآور بوده است. نامیده شدن این

1.. الکافی: ج۲ ص۶۲۳ ح۱۶.

2.. براى آگاهی بیشتر، ر. ک: دانش‏نامۀ عقاید اسلامى: ج۵ ص۲۱۴ (تحقیقى در بارۀ اسم اعظم).

3.. الخصال: ص۲۶۳ ح۱۴۱.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي، سيّد محمّدکاظم طباطبايي،
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2496
صفحه از 687
پرینت  ارسال به