بیش از هر چیز به این اخلاق الهی آراسته کنند. به علاوه، اشارهای است به این واقعیت که اگر ما خود را عبد و بنده خدا میدانیم، مبادا رفتار مالکان بیرحم نسبت به بردگانش در نظر ما ایجاد شود.۱
با عنایت به آنچه ذکر شد، در باره علّت تکرار دو صفتِ یاد شده در سوره حمد، چند نکته شایان توجّه است:
یک. دلیل قاطع و روشنی براى احتمالهای بالا بیان نشده و آنچه گفتهاند، تنها استظهار است.
دو. در روایتى از امام رضا علیه السلام «رحمان» و «رحیم» در آیه سوم سوره حمد، چنین تفسیر شده است:
۰.اِستِعطافٌ وَ ذِكرٌ لِآلائِهِ وَ نَعمائِهِ عَلیٰ جَمیعِ خَلقِهِ.۲
۰.[این سخن] جلب توجّه و یاد کردن نیکىها و نعمتهاى خدا بر همه آفریدههاى اوست.
در حدیثى دیگر از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده که وقتى بنده این آیه را قرائت مىکند، خداوند متعال مىفرماید:
۰.شَهِدَ لى بِأَنّى الرَّحمانُ الرَّحیمُ، اُشهِدُكُم لَاُوَفِّرَنَّ مِن رَحمَتى حَظَّهُ، وَ لَاُجزِلَنَّ مِن عَطائى نَصیبَهُ.۳
۰.بندهام گواهى داد که من، بخشایشگر و مهربانم. شما را گواه مىگیرم که بهرهاش را از رحمتم فراوان مىکنم و نصیبش را از عطایم بسیار مىگردانم.
بر اساس این دو روایت، حکمت تکرار (ٱلرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِیمِ) پس از اقرار به ربوبیّت الهى، تقاضاى فزونىِ رحمت و عطاى اوست.
سه. چنان که اشاره شد، گروهى از مفسّران،۴ توصیف خداى سبحان به
