189
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم

تفسیر آیه سوم

(الرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِیمِ)

([خدای] گسترده‏مهرِ مهرورز)

خداوند سبحان، پس از آن که در آیه اوّل سوره حمد، ذات خود را با دو صفت «رحمان» و «رحیم» توصیف نمود، بار دیگر در سومین آیه این سوره، خود را با همان دو صفت توصیف می‏فرماید.

به طور کلّی، خداوند سبحان در قرآن، ۱۱۸ بار،۱ خود را با دو صفت «الرحمٰن» و «الرحیم» در کنار هم توصیف کرده است. افزون بر این، واژه «رحمٰن»، ۵۱ بار و واژه «رحیم»، ۱۰۹ بار به صورت جداگانه در آیات مختلف قرآن تکرار شده است.

مباحث لازم در باره واژه‏پژوهی «رحمان» و «رحیم» و تبیین معنای این دو، در تفسیر آیه نخست این سوره (بسمله) بیان شد. آنچه در این جا باید توضیح داده شود، این است که حکمتِ تکرار صفت «رحمان» و «رحیم» در قرآن، بویژه در سوره «حمد» که با فاصله یک آیه، دوباره آمده، چیست.

حقیقت، آن است که پاسخ قاطعی نمی‏‏توان برای این پرسش ارائه کرد؛ ولی به عنوان احتمال، پاسخ‏هایی در دو عنوان ارائه می‏شود:

1.. ۱۱۳ بار در بسملۀ آغاز سوره‏ها، یک بار در آیۀ دوم سورۀ حمد، یک بار ضمن آیۀ ۱۶۵ سورۀ بقره: (لٰا إِلٰهَ إِلّٰا هُوَ ٱلرَّحْمٰنُ ٱلرَّحِيمُ)، یک بار ضمن آیۀ ۳۰ از سورۀ نمل: (وَ إِنَّهُ بِسْمِ ٱللّٰهِ ٱلْرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِيمِ)، یک بار ضمن آیۀ دوم از سورۀ فصّلت: (تَنْزِيلٌ مِنَ ٱلرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِيمِ) و یک بار ضمن آیۀ ۲۲ از سورۀ حشر: (هُوَٱلرَّحْمٰنُ ٱلرَّحِيمُ).


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
188

دو. از منظر قرآن کریم، گستره «ربّ العالمین» فراتر از جوامع بشرى است و آسمان‏ها و زمین و آنچه را در میان آنهاست، شامل مى‏شود.

سه. با در نظر گرفتن مجموع آیات و روایات ناظر به تفسیر «العالمین» می‏توان آن را شامل همه پدیده‏ها دانست.

* تعدّد عوالم: قرآن، با صراحت، وجود عالَم‏هاى متعدّد را مطرح کرده است. در احادیث نیز گزارش‏هاى مختلفى در باره تعداد عوالم وجود دارد؛ امّا با توجّه به این که صدور این احادیث از اهل ‏بیت علیهم السلام قطعى نیست، دلیل قاطعى بر تعیین تعداد عوالم وجود ندارد.

جمع‏بندى تفسیر (ربّ العَالمینَ)

ربّ العالمین، یعنى مالک حقیقى، مدبّر و سامان دهنده همه آفریده‏ها بر اساس حکمت و هدف آفرینش آنها.

ربّ العالمین، کسى است که همه پدیده‏ها را نیکو آفرید و هر چه را لازمه و نیاز آفرینش آنها بود، به ایشان عطا کرد و همه چیز را تکویناً در مسیر هدف و انجام وظایف خود در نظام آفرینش قرار داد.

ربّ العالمین، کسى است که موجودات بااراده مانند انسان را علاوه بر هدایت تکوینى، از هدایت تشریعى همگانى نیز برخوردار کرده است. پس کسانى که هدایت همگانى الهى را به کار بندند، با هدایت ویژه ربوبى، به سرمنزل مقصود - که سعادت دنیوى و اخروى است - نائل مى‏شوند؛ امّا کسانى که با هدایت همگانى خداوند سبحان مخالفت کنند، رنج‏آورترین زندگى ابدى را نصیب خود مى‏نمایند.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي، سيّد محمّدکاظم طباطبايي،
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2493
صفحه از 687
پرینت  ارسال به