آنان ‏اند که از سوى پروردگارشان، بر [راه] هدایت ‏اند و آنان ‏اند که رستگارند).

گفتنی است که انواع هدایت‏ها در تفسیر آیه ششم این سوره، یعنی (اهْدِنَا ٱلصِّرَاطَ ٱلْمُسْتَقِیمَ) به تفصیل تبیین می‏گردند.

۱۱. آزمايش به وسيله خوشی و ناخوشی

خداوند، انسان‏ها را به خوشى و ناخوشى، آسایش و سختى، و خیر و شر مى‏آزماید تا استعدادهایشان، مجال رشد و شکوفایى بیابد. قرآن کریم، تصریح مى‏کند که انسان، با خیر و شر، آزموده مى‏شود:

۰.(وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ ٱلْخَیْرِ فِتْنَةً.^۱

۰.و شما را به شر و خیر کاملاً مى‏آزماییم).

برخى انسان‏ها با موفّقیت در این آزمون‏هاى الهى به قلّه کمالات انسانى صعود مى‏کنند و به مقام امامت و ولایت مطلق دست مى‏یابند. نمونه قرآنى چنین انسانى، ابراهیم علیه السلام است:

۰.(وَ إِذِ اِبْتَلىٰ إِبْرٰاهِیمَ رَبُّهُ بِكَلِمٰاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قٰالَ إِنِّی جٰاعِلُكَ لِلنّٰاسِ إِمٰاماً.^۲

۰.و چون ابراهیم را پروردگارش با کلماتى بیازمود و وى آن همه را به انجام رساند، [خدا به او] فرمود: من، تو را امامِ مردم قرار دادم).

برخى هم در اثر مردود شدن در آزمون‏هاى الهى، جایگاهى پست‏تر از چارپایان مى‏یابند و به اَسفل السافلین، سقوط مى‏کنند:

۰.(لَقَدْ خَلَقْنَا ٱلْإِنْسانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ * ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلِینَ.^۳

(إِنّٰا هَدَیْناهُ ٱلسَّبِیلَ إِمّا شاكِراً وَ إِمّا كَفُوراً.^۱

۰.ما راه را به او نشان دادیم؛ خواه، شاکر [و پذیرا] باشد و خواه، ناسپاس).

همه ره‏نمودهاى اعتقادى، اخلاقى و عملى انبیاى الهى، از مصادیق همین نوع هدایت‏ اند.

۱۰. هدايت خاصّ ربوبى

کسانى که هدایت عامّ تشریعى را می‏پذیرند و در مسیر تکامل قرار مى‏گیرند، مشمول هدایت خاصّ ربوبى مى‏شوند. به عبارت دیگر، هدایت عامّ تشریعى، تنها براى ارائه طریق تکامل به سالک است؛ ولى هدایت خاصّ ربوبى، سالک را تا سرمنزل مقصود، همراهى مى‏کند و او را به مقصد مى‏رسانَد. از منظر قرآن کریم، کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده‏اند، از این نوع هدایت برخوردارند، چنان که خداوند سبحان در توصیف اهل ایمان مى‏فرماید:

۰.(إِنَّ ٱلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا ٱلصّالِحٰاتِ یَهْدِیهِمْ رَبُّهُمْ بِإِیمانِهِمْ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهِمُ ٱلْأَنْهارُ فِی جَنّاتِ ٱلنَّعِیمِ * دَعْواهُمْ فِیها سُبْحانَكَ ٱللّٰهُمَّ وَ تَحِیَّتُهُمْ فِیهٰا سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ ٱلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ ٱلْعالَمِینَ.^۲

۰.کسانى که ایمان آوردند و کارهاى نیک کردند، پروردگارشان آنان را به سبب ایمانشان راه مى‏نماید؛ جوى‏ها از زیر [کوشک‏هاى] ایشان در بهشت‏هاى پُرنعمت، روان است * دعایشان در آن جا این است: «بار خدایا! پاکى، تو راست» و درودشان در آن جا «سلام» است و پایان نیایش آنان، این است که: «ستایش، خداى راست، پروردگار جهانیان»).

همچنین می‏فرماید:

۰.(أُولٰئِكَ عَلىٰ هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولٰئِكَ هُمُ ٱلْمُفْلِحُونَ.^۳