أفضَلُ الدُّعاءِ «الحَمدُ لِلهِ».^۱

۰.برترین دعا، [گفتنِ] «الحمد للّٰه‏» است.

گفتنى است که برترى تحمید بر سایر دعاها، به دلیل جامعیّت آن است. از این رو، امام صادق علیه السلام در پاسخ مفضّل که از ایشان دعاى جامعى درخواست کرده بود، فرمود:

۰.اِحمَدِ اللّٰهَ؛ فَإِنَّهُ لا یَبقیٰ أحَدٌ یُصَلّی إلّا دَعا لَکَ، یَقولُ: «سَمِعَ اللهُ لِمَن حَمِدَهُ».^۲

۰.خدا را ستایش گوى؛ زیرا [در این صورت] هر کسى که نماز مى‏خواند، براى تو دعا مى‏کند؛ [چون در نمازش] مى‏گوید: خدا بشنود [و بپذیرد] سخن کسى را که ستایشِ او را مى‏گوید.

این نکته نیز سزاوار یادآورى است که مقصود از برترى تحمید بر سایر دعاها و نیز جامعیّت آن، «برترى و جامعیّت نسبى» است. این تعبیر، مانند تعبیرهاى مشابهى است که در باره برخى دعاها از اهل بیت علیهم السلام نقل شده است، مثل این احادیث:

۰.أَفضَلُ الدُّعاءِ ما جَریٰ عَلیٰ لِسانِکَ.^۳

۰.برترین دعا، همان است که بر زبانت جارى شده است.

۰.أَفضَلُ الدُّعاءِ الصَّلاةُ عَلیٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ.^۴

۰.برترین دعا، درود بر محمّد و خاندان محمّد است.

۸. بهاى هر نعمت

از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمود:

که این ذکر، پایان‏بخش دعاى اهل بهشت است:

۰.(وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ ٱلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ ٱلْعالَمِینَ.^۱

۰.و پایان نیایش آنان، این است که: ستایش، خداى را که پروردگار جهانیان است).

در سخنى منسوب به امام على علیه السلام آمده است:

۰.مِن شَرَفِ هٰذِهِ الكَلِمَةِ - وَ هِیَ الحَمدُ لِلهِ - أنَّ اللّٰهَ تَعالیٰ جَعَلَها فاتِحَةَ كِتابِهِ، وَ جَعَلَها خاتِمَةَ دَعویٰ أهلِ جَنَّتِهِ؛ فَقالَ: (وَ آخِرُ دَعْوٰاهُمْ أَنِ ٱلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ ٱلْعٰالَمِینَ).^۲

۰.از ارجمندى «الحمد للّٰه‏»، این است که خداوند سبحان، آن را آغاز کتابش و پایان نیایش بهشتیانش قرار داده و فرموده است: (و پایان نیایش آنان، این است که: ستایش، خداى را که پروردگار جهانیان است).

بهشتیان، پس از بهره‏مند شدن از انواع نعمت‏ها، خدا را ستایش مى‏کنند و بدین جهت، پایان‏بخش سخن و نیایش آنان، ستایش خداى سبحان است؛ امّا از آن جا که نعمت‏هاى بهشت، جاویدند و پایان‏پذیر نیستند، پایان، در این جا به معناى پایان نسبى است، نه پایان حقیقى؛ یعنى در پایان هر نعمت، خدا را حمد مى‏کنند، چنان که در روایتى از امام باقر علیه السلام آمده است:

۰.یَعنى بِذٰلِکَ عِندَما یَقضونَ مِن لَذّاتِهِم مِنَ الجِماعِ وَ الطَّعامِ وَ الشَّرابِ یَحمَدونَ اللّٰهَ عز و جل عِندَ فَراغَتِهِم.^۳

۰.مقصود، این است که چون لذّتشان از آمیزش و خوردن و نوشیدن تمام شد، خداوند را حمد و شکرگزاری می‏کنند.

۷. برترين دعا

در حدیثى از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در توصیف اهمّیت «تحمید»، نقل شده است: