می‌شود: «به خودش نیکی کرد»، در مقابل «به خودش بدی کرد». همچنین جمله «تو در بدی غرق شده‌ای»، معنایی نزدیک به این جمله دارد: «بدی به تو اختصاص دارد [و ضررش به خودت باز می‌گردد]». به همین جهت به جای «لام» از «إلی» استفاده نمود. گفته شده: «فَلَها» به معنای «فَعَلَیها» است، مثل این آیه که می‌فرماید: ( برای آنها لعنت است) یعنی بر آنها لعنت باد! نیز گفته شده: معنای آن، این است که برای او کیفر و سزاست. البتّه هر گاه بتوان کلام را بر معناى ظاهر حمل کرد، بهتر آن است که از آن عدول نشود.

این احتمالات معنایى، قابل قبول ‏اند؛ امّا روایتى در دست است که معناى جدیدی را ارائه مى‏دهد. این روایت در کتاب عیون أخبار الرضا علیه السلام است و گر چه مُرسل مى‏نماید، امّا در واقع، سندش متعلّق بر سند روایت قبل از آن است. برخى افراد واقع در سند، امامى و شیعه نیستند و در وثاقت برخى نیز اختلاف است. با وجود این، بسیارى از مفسّران، آن را بدون خدشه سندى آورده‏اند و احتمال معنایى در آن را در کنار دیگر معانى آورده‏اند.^۱ روایت، معنایى زیبا، دل‏نشین و امیدبخش از دلِ آیه بیرون مى‏کشد. متن روایت، چنین است:

۰.الإمامُ الرِّضَا علیه السلام: فى قَولِ اللهِ‏ عز و جل: ( إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهٰا)، قالَ علیه السلام: «إِن أَحسَنتُم أَحسَنتُم لأَنفُسِكُم، وَ إِن أَسَأتُم فَلَها رَبٌّ یَغفِرُ لَها».^۲

۰.امام رضا علیه السلام در باره این سخن خداى عز و جل: ( اگر نیکى ورزید، به خویش نیکى ورزیده‏اید و اگر بدى کنید، به خویش کرده‏اید) فرمود: «اگر نیکی کنید، به خود نیکی کرده‌اید و اگر بدی کنید، برای نفْس [شما] پروردگاری است که او را می‌بخشد».

گفتنى است گاه روایت ضعیف السند، معناى خاصّى را ارائه مى‏دهد که در فرجام پژوهش، اثبات و تصدیق نمى‏شود؛ ولى زمینه حسّاسیت و دقّت

ورزیده، به ‏سود اوست و آنچه بدى کرده، به زیان او).

۰.(وَ مَنْ يَكْسِبْ إِثْماً فَإِنَّمٰا يَكْسِبُهُ عَلىٰ نَفْسِهِ وَ كٰانَ اللّٰهُ عَلِيماً حَكِيماً.^۱

۰.و هر کس گناهى کند، تنها به زیان خویش کرده است و خداوند، دانایى فرزانه است).

۰.(وَ لا تَكسِبُ كُلُّ نَفسٍ إلَّا عَلَيها وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزرَ اُخرى.^۲

۰.و هیچ کس‏کارى [زشت] جز به زیان خویش نمى‏کند و هیچ بردارنده‌اى، بار [گناه] دیگرى را بر نمى‏دارد).

امّا یک آیه، از این قاعده پیروى نکرده و بدى را نیز همراه با حرف «لام» آورده است:

۰.(إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهٰا.^۳

۰.اگر نیکى ورزید، به خویش نیکى ورزیده‏اید و اگر بدى کنید، به خویش کرده‏اید).

مفسّران براى حلّ این مسئله، پاسخ‏هاى متعدّدى داده‏اند که طَبرِسى، آنها را کوتاه و مفید، گِرد آورده است:

۰.و إنّما قال «فلها» على وجه التقابل، لأنّه فى مقابلة قوله (إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ) كما یقال أحسن إلى نفسه، لیقابل أساء إلى نفسه، و لأنّ معنى قولک أنت منتهى الإساءة، و أنت المختصّ بالإساءة، متقارب. فلذلک وضع اللّام موضع «إلى» و قیل: إنّ قوله «فلها» بمعنى فعلیها، كقوله تعالى: (لَهُمُ اللَّعْنَةُ) أى: علیهم اللّعنة. و قیل: معناه فلها الجزاء و العقاب، و إذا أمكن حمل الكلام على الظاهر، فالاُولى أن لا یعدل عنه.^۴

۰.عبارت «فَلَها» را در مقابل جمله پیشین فرمود؛ زیرا در مقابل این عبارت است (اگر نیکى ورزید، به خویش نیکى ورزیده‏اید)، همان طور که گفته