است تصوّر ساده یک احتمال معنایى، بدون در نظر آوردن چیز دیگرى، سبب تصدیق آن گردد. روایت در این حالت، دریچه‏اى مى‏گشاید تا ما خود، به معناى آیه راه یابیم. نقش روایت در این حالت، نقش پلى براى رسیدن به تبیین آیه است که کافى است از وجود آن، آگاه بشویم تا عبور کنیم و دیگر مهم نیست چه کسى آن را بنا کرده است. نقش روایت در این جا، یاددهى چگونگى استفاده از آیه براى رسیدن به مفهوم مشخّصى از آن است؛ نقشى که خداوند، خود در قرآن به عهده پیامبرش نهاده^۱ و بر پایه «حدیث ثقلین»، به وسیله امامان علیهم السلام امتداد یافته است. در این موارد، روایت، نقش خود را ایفا مى‏نماید و نیازى به اثبات صدور و یا ظنّ قوى به صدور آن نیست. روایت، ما را به مفهومى از آیه می‌رساند که در نگاه نخست، ظاهر نیست؛ امّا با تأمّل بیشتر و با استفاده از راه‏نمایى روایت، آیه براى ما تبیین می‌گردد.^۲

براى نمونه، قرآن کریم، نیکى و بدى انسان را دستاورد و کسبى مى‏داند که به خود او باز مى‏گردد. اگر خوب باشد، آن را با حرف «لام» و اگر بد باشد، با حرف «عَلیٰ» به انسان باز مى‏گردانَد. این امر، مطابق با قاعده عرفى و زبانى است. خوبى به سود انسان و براى اوست و بدى به زیان و ضدّ او. این نکته در آیات زیر، مطابق همین قاعده آمده است:

۰.(لاٰ يُكَلِّفُ اللّٰهُ نَفْساً إِلّٰا وُسْعَهٰا لَهٰا مٰا كَسَبَتْ وَ عَلَيْهٰا مَا اكْتَسَبَتْ.^۳

۰.خداوند به هیچ کس جز [برابر با] توانش تکلیف نمى‏کند. آنچه نیکى

عِدَّةٌ مِن أَصحَابِنا، عَن أَحمَدَ بنِ أَبی عَبدِ اللّٰهِ، عَن مُحَمَّدِ بنِ عیسىٰ، عَن یونُسَ بنِ عَبدِ الرَّحمٰنِ، عَنِ الحَسَنِ بنِ السَّرِیِّ، عَن جابِرِ بنِ یَزیدَ الجُعفِیِّ، قالَ: سَأَلتُ أَبا جَعفَرٍ صلی الله علیه و آله عَن شَیءٍ مِنَ التَّوحیدِ، فَقالَ: «إِنَّ اللهَ ــ تَبارَكَت أَسماؤُهُ الَّتی یُدعىٰ بِها، وَ تَعالىٰ فی عُلُوِّ كُنهِهِ ــ واحدٌ، تَوَحَّدَ بِالتَّوحیدِ فی تَوَحُّدِهِ، ثُمَّ أَجراهُ عَلىٰ خَلقِهِ؛ فَهُوَ واحِدٌ صَمَدٌ قُدّوسٌ، یَعبُدُهُ كُلُّ شَیءٍ، وَ یَصمُدُ إِلَیهِ كُلُّ شَیءٍ، وَ وَسِعَ كُلَّ شَیءٍ عِلماً».^۱

۰.علی بن محمّد و محمّد بن الحسن، از سهل بن زیاد، از محمّد بن ولید (شباب صیرفی) نقل می‌کند که داوود بن قاسم جعفری گفت: به امام جواد علیه السلام گفتم: فدایت گردم! [معنای] صمد چیست؟ فرمود: «آقا و سَرور که [در هر حاجتی] به او توجّه می‌شود، چه در کم و چه در زیاد».

۰.گروهی از شیعیان، از احمد بن ابی عبد اﷲ، از محمّد بن عیسی، از یونس بن عبد الرحمان، از حسن بن سری نقل می‌کنند که جابر بن یزید جُعفی گفت: از امام باقر علیه السلام مطلبی در باره توحید پرسیدم. فرمود: «خداوند - که مبارک است نام‌هایش و بدانها خوانده می‌شود و در کنه ذاتش، والاست - یگانه‌ای است که در یگانگی‌اش یکتا بود و سپس صفات خود را بر آفریدگانش جاری کرد. پس او یکی است، صمد و پاکیزه و منزّه است، همه چیز، او را می‌پرستند و همه چیز به او روی می‌آورند و دانش او، همه چیز را فرا گرفته است».

۲. ايجاد احتمالات معنايى نو در تفسير

یکى از کاربردهای روایات ضعیف السند، ارائه احتمالات معنایى در عرصه معنایابى آیات قرآنى است. ما مى‏توانیم به این احتمالات معنایى بیندیشیم و آن گاه با بررسى سیاق متنى و دقّت و تأمّل در گوهر معنایى واژگان و عبارت‏هاى آیه و یا از طریق کنار هم گذاشتن آیات متناظر، آنها را رد یا تصدیق کنیم. گاه ممکن