عَن أبى بَصیرٍ عَن أحَدِهِما علیهما السلام، قالَ: «لا تُكَذِّبوا بِحَدیثٍ آتاكُم مُرجِئىٌّ وَ لا قَدَرِىٌّ وَ لا خارِجىٌّ نَسَبَهُ إلَینا، فَإنَّكُم لا تَدرونَ لَعَلَّهُ شَى‏ءٌ مِنَ الحَقِّ فَتُكَذِّبوا اللهَ عز و جل فَوقَ عَرشِهِ».^۱

۰.ابو بصیر از امام باقر یا امام صادق علیهما السلام نقل مى‏کند که فرمود: «حدیثى را که یکى از مُرجئه یا قدریّه یا خوارج به ما نسبت مى‏دهد، دروغ نپندارید؛ زیرا شما نمى‏دانید و شاید حقیقتى در این خبر، نهفته باشد و به واسطه دروغ دانستن آن، خداوند عز و جل را در بالاى عرشش تکذیب کنید».

امامان علیهم السلام اصحاب خود را به جاى انکار حدیث، به ردّ العلم آن، تشویق کرده‏اند؛ یعنى از آنها خواسته‏اند ابتدا در پى فهم درست حدیث بر آیند و اگر برایشان میسّر نبود آن را به گوینده‏اش باز گردانند، آن را رد نکنند، مگر آن که با قرآن و بدیهیّات عقلى و حسّى، تعارضى روشن و آشکار داشته باشد.^۲

گفتنى است این برخورد منطقى، راه را براى گام‏هاى بعدى مى‏گشاید. در مرحله بعد، نشان مى‏دهیم که این توقّف و درنگ نخستین، گاه به یافتن سندى صحیح براى روایت ضعیف در دسترسمان مى‏انجامد و مسئله را به گونه اساسى دگرگون مى‏کند.

۲. تقويت همه‏جانبه

مرحله دوم، این است که روایات ضعیف السند را ارزیابى و همه‏جانبه تقویت

مثبت برخى روایات که سندشان ضعیف و در بردارنده اشخاص ناشناخته اند، بهره بُرد، بی ‏آن که نیازمند اثبات صدور روایت و وثاقت سند باشیم.

روش تعامل با احادیث تفسيرى ضعيف

شناخت شیوه و مراحل تعامل با احادیث تفسیرى ضعیف السند، نقش مهمّى در بهره‏گیرى از آنها دارد. ابتدا روش به کار رفته را ارائه مى‏دهیم و سپس برخى فوائد بهره‏گیرى از این دسته روایات را بر مى‏شمریم:

۱. انكار نكردن

بعد از روشن شدن ماهیّت روایات ضعیف السند و پی بردن به این که این روایات به لحاظ واقع، اعم از درست و نادرست و صادر شده و ساختگى هستند، به این نتیجه مى‏رسیم که نمى‏توان روایات ضعیف را تکذیب کرد و به گونه کلّى کنار نهاد؛ زیرا به اجمال مى‏دانیم دسته‏اى از آنها، روایاتى ارزشمند و واقعى هستند و ناآگاهى ما از واقع، آنها را متّصف به عنوان «ضعیف السند» کرده است؛ امرى که مى‏تواند دلیل صدور روایات متعدّدى باشد که از تکذیب و ردّ روایاتى که ساختگى بودن آنها معلوم نیست، نهى کرده‏اند.^۱ در یکى از نقل‏ها مى‏خوانیم: