75
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول

بر این اساس، شاید بتوان نظریّه موافقان و مخالفان را به یکدیگر نزدیک نمود؛ زیرا مقصود موافقان، این است که خبر معتبر السند، به طور معمول، اطمینان می‌آورد و از این رو، اعتبار دارد، نه آن که اگر علم و اطمینان نیاورد، باز هم اعتبار دارد و می‌توان آن را مستند تفسیر و کشف مراد الهی قرار داد. مقصود مخالفان هم این نیست که این روایات، معرفت نسبی نیز نمی‌آورند و یا با استناد به آنها نمی‌توان هیچ مطلبی را در باره قرآن به معصوم نسبت داد. بنا بر نظریّه سوم، کارآمدى محدودِ خبر معتبر السند در پدید آوردن معرفت نسبى از یک سو و ناتوانى آن در پدید آوردن معرفت کامل در تفسیر قرآن از سوی دیگر، محلّ توافق مخالفان و موافقان حجّیت خبر معتبر السند در تفسیر است.۱

گفتنى است بر پایه نظر برگزیده، حتّی اخبار ضعیف السند نیز اعتبار نسبى مى‏یابند؛ زیرا مى‏توانند مفسّر را تا اندازه‏اى به واقع و مدلول آیه، نزدیک کنند؛ اخبارى که اعتبار سندى ندارند و احتمال خطا و تصحیف و تحریف در آنها مى‏رود؛ امّا مخالف قرآن، عقل و احادیث معتبر نیستند. این مسئله را در بخش بعد بیشتر توضیح می‌دهیم.

1.. می‌توان آیة اللّٰه‏ مصباح یزدى را موافق این نظر دانست (ر. ک: مجلّۀ معرفت: ش۱۵۲ ص۵ ـ ۱۴ «حجیّت خبر واحد در تفسیر قرآن» محمّدتقی مصباح یزدی).


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
74

تبیین‌ها مانند معناى مسافر و مقیم، مى‏تواند مشمول جعل و اعتبار شرعى قرار گیرند. افزون بر این، معتبر کردن روایات تفسیری، اثر شرعی نیز دارد و ما این مطلب را در تبیین نظریّه سوم، توضیح خواهیم داد.

ثانیاً این که ادّعاى فراوانى جعل و دَس در فرض مورد اختلاف - یعنى روایاتى که سندشان معتبر است و راویان موثّق، آنها را گزارش کرده‏اند -، به هیچ روى قابل قبول نیست؛ زیرا نه تنها شاهدى بر صحّت این ادّعا وجود ندارد، بلکه باید گفت: روایات مجعول، اعم از تفسیرى و غیر تفسیرى، معمولاً از نظر سندى، بى‏اعتبارند.

۳. اعتبار نسبى

نظریّه سوم، اعتبار نسبى را در روایاتِ تفسیرىِ مورد بحث مى‏پذیرد و البتّه ما نیز به همین دیدگاه پایبندیم؛ زیرا هر چند خبر راوى ثقه و روایت معتبر السند، در صورتى که موجب وثوق نوعى نگردد، اطمینان‏آور نیست، ولى مرتبه‏اى از معرفت را براى مفسّر، پدید مى‏آورد و در بسیارى از موارد، موجب نزدیک‏تر شدنِ مفسّر به واقع مى‏گردد. در سیره عقلا، همین مقدار از معرفت نسبى نیز مطلوب است؛ زیرا آنان به کشف ناقص نیز اعتنا مى‏کنند و در مواردى آن را دست‏مایه رسیدن به کشف اطمینانى قرار می‌دهند؛ کشفى که جان‏مایه تفسیر است و مى‏تواند با تحصیل شرایطى، ما را به مراد الهى برساند.

افزون بر این، ما مى‏توانیم بر پایه معتبر بودن سند حدیث، آن را به امامان علیهم السلام نسبت دهیم و جواز نسبت دادن یک سخن به اهل بیت علیهم السلام در تفسیر کلام خداوند متعال، هر چند به گونه غیر قطعى، خود یک اثر مهمّ شرعى است. با پذیرش این معنا، حتّى اگر اثر شرعى داشتن روایت را براى صحّت تعبّد به آن لازم بدانیم، باز هم ادلّه حجّیت خبر معتبر السند، این دسته از روایات تفسیرى را در بر مى‏گیرند.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1427
صفحه از 272
پرینت  ارسال به