گفتار چهارم

جایگاه سنّت در تفسیر

معرفت دینى در اسلام، از دلِ قرآن و سنّت بر مى‏خیزد و از برایند حاصل از مجموع این دو به دست مى‏آید؛ امّا این به گونه لزومى، نیازمندی یا استقلال در فهم هر کدام را در پى ندارد. مى‏توان مدّعى امکان اخذ معارف دینى به گونه جداگانه از هر یک از قرآن و سنّت شد و مى‏توان ادّعا نمود که فهم هر دو، به فهم دیگرى وابسته است و دستِ کم در برخى عرصه‏ها، فهم کامل و دقیق هر یک، در گرو توجّه به دیگرى است. بر این پایه، اثبات نقش اساسى هر یک از قرآن و سنّت در بناى معرفت دینى، ما را از بحث در باره نیازمان به سنّت در فهم قرآن، بى‏نیاز نمى‏کند. بحث از نقش قرآن و سنّت در معرفت دینى، وظیفه این پژوهش نیست و در جایى دیگر به آن پرداخته شده است.^۱ آنچه در این جا لازم مى‏نماید، اثبات نیاز تفسیر به سنّت، به عنوان قرینه‏هاى بیرونى است؛ نکته‏اى که دیدگاه‏هاى متفاوتى در باره آن وجود دارد.

دیدگاه‌های مربوط به نیازمندی تفسیر به سنّت

در باره این که تفسیر قرآن به سنّت نیازمند است یا خیر، چهار دیدگاه وجود دارد:

۱. نفى کامل

دیدگاه نخست، گویاى این اندیشه است که همه آنچه براى تبیین قرآن لازم

وجود محکم و متشابه و مَجاز و استعاره در حدیث، آشکارا دیده مى‏شود و راهیابى برخى آسیب‏ها به احادیث نیز اثبات گشته ‏است؛^۱ امرى که مفسّر را ناگزیر از روى آوردن به نقد، بویژه نقد محتوایى احادیث تفسیرى مى‏کند. آنچه مهم است، اعتبار روایت در عرصه تفسیر است. اگر اعتبار روایت در عرصه تفسير قرآن ثابت نشود، سخن از بقيّه مسائل مرتبط، بى‏فايده خواهد بود. از اين رو، ما آن را به گونه مستقل و با اندکی تفصيل، بررسى مى‏کنيم.