و یا اگر آیه‌اى داراى چند مُحتمل بود که یکى از آنها برابر عقلِ برهانى ممتنع بود، حتماً باید آن مُحتمل ممتنع را نفى کرد و آیه را بر یکى از مُحتمَل‏هاى ممکن بدون ترجیح (در صورت فقدان رجحان) حمل کرد.^۱

براى ارائه نمونه‏اى از این گونه تفاسیر، مى‏توان به تفسیر القرآن الکریم نوشته صدر الدین شیرازى (م ۱۰۵۰ ق) اشاره کرد.^۲

شایان ذکر است که بهره‏گیرى از عقل با عنوان منبعى مستقل در تفسیر قرآن، کار هر کس نیست؛ زیرا چه بسا پژوهشگرى تصوّر کند که مقتضاى عقل، چیزى است؛ ولى در واقع، آنچه فهمیده، مقتضاى وهم و خیال او بوده است، نه مقتضاى برهان عقلى و بدین ترتیب، آنچه بِدان با عنوان برهان استناد کرده، ناتمام باشد. مثلاً بپندارد که مقتضاى برهان، روحانى بودن معاد است و بر این اساس، همه آیاتى را که بر معاد جسمانى دلالت دارند، بر خلاف ظاهرشان حمل نماید و تفسیر عقلى‏اش به تفسیر به رأى، منتهى شود.

۴. تفسير شهودى

تفسیر شهودى، شیوه‏اى است که مفسّر، مقاصد آیات الهى را با استناد به الهام و کشف و شهود باطنى بیان مى‏کند. گاهی از تفسیر شهودى با تعبیرهاى دیگر مانند: تفسیر رمزى، تفسیر باطنى، تفسیر اشارى، تفسیر عرفانى و تفسیر صوفیانه نیز یاد مى‏شود. طرفداران این روش، بر این باورند که مٶمنانى که به تصفیه باطن و تهذیب نفس مى‏پردازند، خود را آماده دریافت و فهم مقاصد قرآن کریم از طریق شهود باطنى مى‏نمایند.^۳

۳. تفسير عقلى

عقل، به دو صورت مى‏تواند در تفسیر قرآن، نقش ایفا نماید: به صورت یک ابزار و به صورت یک منبع شناختی.

در صورت اوّل، عقل، وسیله‌اى براى بهره‌گیرى اجتهادى مفسّر از وحى، شهود و علوم تجربى است؛ امّا در صورت دوم، عقل، منبعى مستقل است که در کنار وحى، شهود و علوم تجربى براى تبیین مقاصد و معارف قرآن، از آن استفاده می‌گردد. یکى از مفسّران معاصر، تفسیر عقلى را منحصر به شکل دوم دانسته است؛ یعنى جایى که برخى از مبادى تصدیقى و مبانى مستور و مطوىّ برهان مطلب، به وسیله عقل، استنباط می‌گردند و آیه مورد بحث به خصوص آن حمل می‌شود.^۱ بیان ایشان چنین است:

۰.اگر عقل برهانى، مطلبى را اثبات و یا نفى کرد، حتماً در تفسیر قرآن باید آن مطلبِ ثابت شده، مصون بماند و با ظاهر هیچ آیه‏اى نفى نگردد و مطلبِ نفى شده، منتفى باشد و با ظاهر هیچ آیه‏اى ثابت نشود، چنان که اگر آیه‏اى داراى چند احتمال بود و جز یک مُحتمَل معیّن، همه آنها عقلاً منتفى بود، باید به کمک عقلِ برهانى، آیه مورد بحث را فقط بر همان مُحتمَل، حمل کرد