پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بر فاطمه علیها السلام وارد شد. او به آسیاب کردن مشغول بود و عبایی از پشم شتر به تن داشت. پیامبر صلی الله علیه و آله به او نگریست و فرمود: «یا فاطِمَةُ! تَعَجَّلی فَتَجَرَّعی مِرارَةَ الدُّنیا لِنَعیمِ الآخِرَةِ غَداً، فَأَنزَلَ اللّٰهُ: ( وَ لَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضىٰ)؛۱ ای فاطمه! بشتاب و تلخیِ دنیا را برای نعمت جاودان فردای قیامت بچش که خداوند [بر من] چنین نازل کرده است: و به زودی، خدایت به تو چندان عطا می‌کند که راضی شوی)».۲
این روایت را میتوان گونهای استشهاد و استناد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به این آیه از سوره بدانیم. در این صورت، عبارت «فَأنزَلَ اللّٰهُ ( وَ لَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضىٰ)» بخشی از سخن پیامبر صلی الله علیه و آله است و نه راوی. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای دلداری به دختر گرامیاش، فاطمه علیها السلام، به این آیه تمسّک جسته و آن را تلاوت فرموده است. مؤیّد این احتمال، نقل طبرسی است. او عبارت پایانی را چنین آورده: «فَقَد أَنزَلَ اللّهُ عَلَیَّ: ( وَ لَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضىٰ)» که بر نزول پیشین این آیه دلالت دارد. از همین رو، طبرسی این گزارش را در تفسیر آیه، در بخش «معنا» و نه بخش «نزول» آورده است.۳
بر این اساس، دیگر تعارضی باقی نمیماند و نیازی نیست که احتمال دهیم آیه مکرّر است و در دو موقعیت مختلف نازل شده است و یا بگوییم: آیه با همه کوتاهیاش، همراه بقیّه آیات سوره نازل نشده، بلکه در جریان تدوین قرآن، به آن راه یافته و از این رو، سبب نزولش با آنها متفاوت است.۴
۴. اختلاف در مکّی و مدنی بودن
معیار تقسیمبندی آیات به مکّی و مدنی، نزد برخی بر پایه مکان نزول آیه و نزد بسیاری بر پایه زمان آن است.۵ این اختلاف اصطلاحی، موجب میشود سوره یا آیههایی که پس از هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله به مدینه ولی در مکّه نازل شدهاند، نزد گروه اوّل، مکّی و نزد
1.. ضحی: آیۀ ۵.
2.. الدرّ المنثور: ج۶ ص۳۶۱، تأویل الآیات الظاهرة: ج۲ ص۸۱۰ ح۲.
3.. مجمع البیان: ج۱۰ ص۳۸۲.
4.. علّامه طباطبایی به هر دو احتمال اشاره کرده است (ر .ک: المیزان: ج۲۰ ص۳۱۲).
5.. ر.ک: الإتقان: ج۱ ص۳۴ ـ ۳۵.
