آورده است که امام علی علیه السلام برای رفع نیاز خود و خانواده‏اش، یک دینار قرض می‏کند؛ امّا چون مقداد را سوخته از تابش آفتاب داغ مدینه می‏بیند و از حال او و خانواده‏اش آگاه می‏شود، همان دینار را به او می‏بخشد.^۱

حلّ اختلاف در این روایات، به هر دو شیوه سندی و متنی ممکن است. روایات ایثار امام علی علیه السلام از اسناد مقبول و بیشتری برخوردارند و به یک راوی منحصر نیستند.^۲ در جمع دلالی نیز می‏توان وقوع همه این حوادث را محتمل دانست. تعداد رویداد‏های مشترک در یک امر، پیش از نزول آیه، امری ممکن است و می‏توان گفت: آیه با اشاره و نظر داشتن به همه بخشش‏های ایثارگرانه مهاجران و انصار، نازل شده است. همچنین محتمل است که یکی از این وقایع، پیش از نزول آیه اتّفاق افتاده باشد و سپس پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در موارد بعدی، با استشهاد به آیه، آن را بر فرد واقع در ماجرای جدید نیز تطبیق کرده باشند.

۲. افراد متعدّد

گاه روایات متعدّد و مختلفی، سبب نزول آیه خاصّی را کاری دانسته‌اند که از چند فرد متفاوت سر زده است. این افراد، مختلف و غیر منطبق بر هم هستند و بدین گونه، اختلاف بدوی و تعارض ظاهری پدید می‏آید. یکی از شیوه‏های پیشنهادی برای جمع میان این روایات، بررسی تکرار واقعیِ آن کار است. به سخن دیگر، می‏توان این احتمال را پی گرفت که چند تن، یک کار یا کارهایی مانند و مشابه هم انجام داده باشند و آیه ناظر به همه آنها نازل شده است. در این صورت، همه روایات را مانند حالت پیشین، می‏توان درست، و تعارض حقیقی را منتفی دانست.

دو نمونه در این جا قابل ارائه است: نخست، آیه ( إِنَّ شٰانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ) در سوره کوثر است. برخی روایات، «شانئ» و دشمن شماتتگر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را

روایات متعدّدی در باره سبب نزول آیه زیر در دست است:

۰.( وَ الَّذِينَ تَبَوَّؤُا الدّٰارَ وَ الْإِيمٰانَ مِنْ قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هٰاجَرَ إِلَيْهِمْ وَ لٰا يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حٰاجَةً مِمّٰا أُوتُوا وَ يُؤْثِرُونَ عَلىٰ أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كٰانَ بِهِمْ خَصٰاصَةٌ وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.^۱

۰.و کسانى که پیش از آمدن مهاجران، در دیار خود بوده‏اند و ایمان آورده‏اند، آنهایى را که به سویشان مهاجرت کرده‏اند، دوست می‏دارند و از آنچه به آنان داده می‏شود، در دل احساس حسد نمی‏کنند و دیگران را بر خویش مقدّم می‌دارند، هرچند خود نیازمند باشند، و آنان که از بخل خویش در امان مانده باشند، رستگاران اند).

صدر آیه به ایثار انصار اشاره دارد. دو روایت، سبب نزول این آیه را چنین گزارش کرده‏اند که انصار، بخشی از دارایی و نیز سهم غنیمتشان در رویارویی با یهودیان بنی نضیر را به مهاجران بخشیدند.^۲ این در حالی است که بخاری از ابو هریره داستان مردی را نقل می‏کند که پیامبر خدا علیهما السلام آن مرد را به مهمانی فردی از انصار روانه نمود و وی خوراک ناچیز کودکانش را پیشکش مهمان کرد و فرزندانش را به کمک همسرش خواباند. آن گاه، چراغ را نیز به بهانه تعمیر خاموش کرد و همراه همسرش وانمود کردند که در حال غذا خوردن اند؛ ولی هر دو گرسنه خوابیدند. صبح روز بعد، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله خشنودی خداوند از عمل مرد انصاری و نزول آیه را خبر داد.^۳

طبرسی این واقعه را نقل کرده؛ ولی با اتّکا به روایت دیگری از ابو هریره، میزبان ایثارگر را امام علی علیه السلام و همسرش فاطمه علیها السلام دانسته است.^۴ این روایت را شیخ طوسی نیز گزارش کرده؛^۵ امّا همو روایت دیگری نقل کرده و در گزارشش