221
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول

ثَلاٰثُونَ شَهْراً) در سوره احقاف۱ نهاده و کمترین زمان بارداری را از آن استنباط نموده است و بدین سان، زنی را که فرزندی شش‌ماهه به دنیا آورده بود، از تهمت زنا و اجرای حد رهانیده است.۲

شیو‌ه‌های دستیابی به روایات تفسیری

گردآوری روایات تفسیری و ناظر به آیات، دو مرحله اصلی دارد: ابتدا آن دسته از روایات ناظر به الفاظ آیه را می‏جوییم که به طور مستقیم، ناظر به آیه مورد تفسیرند و در مقام تبیین و ارائه معنای آن هستند. در مرحله دوم، در پیِ روایت‏هایی می‏رویم که به معنای آیه نظر دارند؛ امّا اشاره صریح به آن ندارند.

۱. شیوه رایج: مراجعه به تفاسیر روایی

این شیوه چندان مشکل نیست و روش رایج در عرصه تفسیر روایی است. تفاسیر رواییِ جامع، زمینه کار را فراهم آورده‏اند؛ زیرا بسیار گسترده و در بر دارنده هزاران روایت تفسیری در ذیل آیات شریف قرآن هستند و از این نظر، محقّق را از مراجعه به بسیاری از کتاب‏های دیگر بی‏نیاز می‏کنند.

برخی از تفاسیر مهمّ روایی شیعی عبارت ‏اند از: التفسیر المنسوب إلى الإمام العسکری‏ علیه السلام، تفسیر القمی علی بن ابراهیم قمی (زنده در ۳۰۷ق)، تفسیر العیّاشی محمّد بن مسعود عیّاشى (م۳۲۰ق)، رَوضُ الجِنان و رَوح الجَنان فی تفسیر القرآن حسین بن على معروف به ابو الفتوح رازى (ق ۶ ق)، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرةی على استرآبادى‏ (م۹۴۰ق)، الصافی ملّا محسن فیض کاشانى (م۱۰۹۱ق)، البرهان فی تفسیر القرآن هاشم بن سلیمان بحرانی

1.. (وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسٰانَ بِوٰالِدَيْهِ إِحْسٰاناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصٰالُهُ ثَلاٰثُونَ شَهْراً؛ و انسان را در بارۀ پدر و مادرش به احسان سفارش کردیم. مادرش با تحمّل رنج، به او باردار شد و با تحمّل رنج، او را به دنیا آورد و بارداری و از شیر گرفتنِ او سى ماه است) (احقاف: آیۀ ۱۵).

2.. برای آگاهی از همۀ ماجرا، ر.ک: دعائم الإسلام: ج۱ ص۸۷ .


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
220

بر اساس آنچه گفته شد، لزوم مراجعه به روایات معتبر، روشن می‏شود؛ روایاتی که حکایتگر سخنان اهل بیت اند و به عنوان قرینه‏های لفظیِ ناپیوسته، ما را در فهم مقصود خداوند، یاری می‌دهند.

از دیدگاهی دیگر، قرآن و اهل بیت علیهم السلام دو یادگار گران‏بهای بر جای مانده از آورنده قرآن، محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله هستند. این دو ثقل، همراه همیشگیِ یکدیگرند و هرگز از هم جدا نمی‏شوند. از این رو، مراجعه به قرآن بدون توجّه به سخن اهل بیت، به معنای مراجعه به متن، بدون توجّه به قرینه‏های آن خواهد بود، همان گونه که مراجعه انحصاری به اهل بیت علیهم السلام، به معنای مراجعه به قرینه‏هایی رها و جدا از متن اصلی است. نتیجه این گونه مراجعه، محروم ماندن از هر دو، به صورت کامل و درست خود خواهد بود.

حاصل پذیرش این مطلب، آن است که برای ارائه نظر نهایی، کنار هم نهادن این دو ثقلِ معرفتی، ضروری است و تنها، برایند مستند به مجموع آنها قابل استناد به دین است. گفتنی است که با در نظر آوردن معصومیت اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله در هر دو عرصه گفتار و رفتار، از کردار آنان نیز مانند گفتارشان، می‌توان برای تفسیر و تبیین قرآن به عنوان قرینه‏های ناپیوسته بیرونی، بهره برد.

نکته شایان توجّه، آن که: روایات تفسیری، در دستیابی به دو دسته قرینه دیگر نیز یاریگر ما هستند. احادیث اهل بیت علیهم السلام، گاه اسباب نزول آیات و قرینه‏های مقامی را گزارش می‏کنند و به کشف سیاق مقامی یاری می‏رسانند. برخی از روایات تفسیری نیز نسبت‏های نهفته و کمتر در دسترس میان آیات را آشکار می‏کنند و آیه را در دل آیات مرتبط با آن تبیین می‏نمایند.

نمونه مشهور، کنار هم آوردن دو آیه بسیار دور از هم، توسّط امام علی علیه السلام است. ایشان عبارت ( حَولَینِ کامِلَینِ) در سوره بقره۱ را در کنار ( وَ حَمْلُهُ وَ فِصٰالُهُ

1.. (وَ الْوٰالِدٰاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلاٰدَهُنَّ حَوْلَيْنِ كٰامِلَيْنِ لِمَنْ أَرٰادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضٰاعَةَ ؛ و مادران [باید] فرزندان خود را دو(( سال تمام شیر دهند [و این حکم‏] براى کسى است که بخواهد دوران شیردهی را تکمیل کند) (بقره: آیۀ ۲۳۳).

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1248
صفحه از 272
پرینت  ارسال به