219
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول

سخنان ایشان بدون خطاست و حجّت شمرده می‌شود و بر پایه حدیث ثقلین، آنان همراه همیشگی قرآن هستند. این، بِدان معناست که سخن اهل بیت علیهم السلام می‏تواند در کنار کلام الهی قرار گیرد و قرینه آن به شمار آید.

همچنین این ویژگی را در نظر آوریم که خداوند وظیفه تبیین کلامش را به عهده پیامبر صلی الله علیه و آله نهاد و او را به تنزیل و تأویل آن عالم کرد؛۱ علمی که میراث گران‌بهایی برای اهل بیت گرامی‌اش شد۲ و ویژگی ممتازی به آنان بخشید که امام علی علیه السلام از آن با اصطلاح «قرآن ناطق»۳ و امام حسین علیه السلام با عنوان «تکیه‏گاه تفسیر قرآن» یاد کرده‌اند.۴

1.. الکافی: ج۱ ص۲۱۳ ح۲.

2.. ر.ک: الصحیفة السجّادیّة: دعای ۴۲ (دعای ختم قرآن): «اَللّٰهُمَّ إنَّکَ اَنزَلتَهُ عَلی نَبیِّکَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله مُجمَلاً وَ ألهَمَتَهُ عِلمَ عَجائِبهِ مُکَمَّلاً، وَ وَرَّثتَنا عِلمَهُ مُفَسَّراً».

3.. ر.ک: دانش‌نامۀ امیر المؤمنین علیه السلام: ج۸ ص۲۹۰ (قرآن گویا).

4.. موسى بن عقبه خطبه‏ای را از امام حسین علیه السلام نقل کرده که بر این مطلب دلالت دارد: «نَحنُ حِزبُ اللّهِ الغالِبونَ، وَ عِترَةُ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله الأَقرَبونَ، وَ أهلُ بَیتِهِ الطَّیِّبونَ، وَ أحَدُ الثَّقَلَینِ، الَّذینِ جَعَلَنا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله ثانِیَ کتابِ اللّهِ - تَبارَکَ وَ تَعالىٰ - ، الَّذی فیهِ تَفصیلُ کُلِّ شَی‏ءٍ، (لٰا يَأْتِيهِ الْبٰاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لٰا مِنْ خَلْفِهِ‏) وَ المُعَوَّلَ عَلَینا فی تَفسیرِهِ، لا یُبطِئُنا تَأویلُهُ، بَل نَتَّبِعُ حَقائِقَهُ. فَأَطیعونا فَإِنَّ طاعَتَنا مَفروضَةٌ، إذ کانَت بِطاعَةِ اللّٰـهِ وَ رَسولِهِ مَقرونَةً. قالَ اللّٰـهُ عز و جل: (أَطِيعُوا اللّٰهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنٰازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّٰهِ وَ الرَّسُولِ) و قالَ: (وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلىٰ أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْ لٰا فَضْلُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّيْطٰانَ إلّٰا قَلِيلاً)؛ ما حزب چیرۀ خداییم و خاندان و نزدیکان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت پاک او و یکى از دو چیز گران‏بهایى هستیم که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در کنار کتاب خداى متعال و پس از آن قرار داد؛ کتابى که بیان هر چیز در آن هست و (باطل، از پس و پیش، به آن راه ندارد) و در تفسیر آن، بر ما اعتماد مى‏شود و تأویلش بر ما پوشیده نمى‏ماند؛ بلکه حقایقش را دنبال مى‏کنیم. پس، از ما اطاعت کنید که اطاعت از ما واجب است؛ زیرا با اطاعت خدا و پیامبرش همراه است. خداوند عز و جل فرموده است: (از خدا و پیامبر و اختیارداران خود، اطاعت کنید و اگر در چیزى اختلاف کردید، آن را به خدا و پیامبر باز گردانید) و فرمود: (و اگر آن را به پیامبر و اختیاردارانخود باز مى‏گرداندند، بى‏ تردید، به حقیقت آن پى مى‏بردند و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، همۀ شما جز اندکى، از شیطان پیروى مى‏کردید)» (الاحتجاج: ج۲ ص۹۵ ح۱۶۵، مناقب آل أبی طالب: ج۴ ص۶۷، وسائل الشیعة: ج۲۷ ص۱۹۵ ح۴۵).


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
218

معمول در کلام کسی می‏جوییم که گوینده متن اصلی است. استثنای این شیوه، پیجویی قرینه‏ها در کلام کسی است که سرچشمه دانش یا مبدأ اعتبارش با پدید آورنده متن، یکسان باشد. بر این پایه، سخن یک معلّم در تعطیلی کلاسش، قرینه‏ای بر تعطیلی کلاس معلّم دیگر نیست؛ امّا اگر مدیر مدرسه یک روز معیّن را تعطیل اعلام کند و معاون مطیعش کلاس‏های عصر همان روز را بر قرار اعلام نماید، اشکالی پدید نمی‏آید. همه آن را گونه‏ای تبیین و تخصیص سخن مدیر می‏بینند، بویژه آن که مدیر مدرسه، تبیین سخنش را به معاون واگذار کرده باشد.

اکنون با بهره‏گیری از مثال و بدون قصد تشبیه، می‏گوییم: قرآن، کلام خداوند است و تنها، سخن کسانی می‏تواند به عنوان قرینه آن به کار آید که علمشان را از پدید آورنده قرآن، خداوند متعال، بر گرفته و از سوی او مأموریت تبیین کلامش را داشته باشند. تفاوت جوهریِ اهل بیت علیهم السلام با مفسّران، در همین عرصه هویدا می‏شود. مفسّران می‏کوشند تا گفته‏های قرآن را درک و سپس تبیین کنند؛ امّا اهل بیت علیهم السلام قرآن را در سینه دارند۱ و دانش خود را از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و خداوند متعال بر گرفته‌اند.۲ این دانش با واقعیت هستی ارتباطی کامل دارد و از هر گونه خطا در اخذ و یا اشتباه در اجتهاد و اندیشه‏ورزی، منزّه و مبرّاست. بر اساس آیه تطهیر،

1.. خداوند می‏فرماید: (بَلْ هُوَ آيٰاتٌ بَيِّنٰاتٌ فِی صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ‏؛ بلکه آن (قرآن‏) آیاتى روشن در سینه‏هاى کسانى است که علم [الهى‏] یافته‏اند) (عنکبوت: آیۀ ۴۹). بر اساس احادیث صریح و متعدّدی که در ذیل این آیه نقل شده، منظور از آنان که قرآن در سینه‏هاشان جای دارد، کسی جز امامان اهل بیت نیست (برای نمونه، ر.ک: بصائر الدرجات: ص۲۰۶ ح۱۱ و ص۲۰۷ ح۱۷).

2.. در حدیثی از امام رضا علیه السلام آمده است: «فَلا تَقبَلُوا عَلَینا خِلافَ القُرآنِ، فَإِنَّا إِن تَحَدَّثنا حَدَّثنا بِمُوَافَقَةِ القُرآنِ وَ مُوَافَقَةِ السُّنَّةِ إِنّا عَنِ اللَّهِ وَ عَن رَسُولِهِ نُحَدِّثُ، وَ لا نَقُولُ: قالَ فُلانٌ وَ فُلانٌ فَیَتَناقَضَ‏ کَلامُنا. إنَّ کَلامَ آخِرِنا مِثلُ کَلامِ أوَّلِنا وَ کَلامَ أوَّلِنا مُصادِقٌ لِکَلامِ آخِرِنا؛ سخنی را که بر خلاف قرآن از زبان ما نقل شده، نپذیرید. ما اگر سخن بگوییم، موافق با قرآن و سنّت سخن می‏گوییم. ما از خدا و رسولش نقل می‏کنیم و نمی‏گوییم: فلان کس و فلان کس گفت، تا کلام ما متناقض شود. سخن [امامِ] آخرینما همانند سخن [امامِ] اوّل ماست و سخن اوّلینِ ما تصدیق‏کنندۀ سخن آخرین ماست» (رجال الکشّی: ص۲۲۵ ش ۴۰۱).

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1404
صفحه از 272
پرینت  ارسال به