قرینه‏های لفظیِ ناپیوسته، همان گونه که از نامشان پیداست، سخنانی هستند که بیرون از متن اصلی و عبارت مورد پژوهش قرار دارند؛ امّا با آن مرتبط اند و بر معنای آن اثر می‏گذارند. در گفت و گوهای متعارف، این قرینه‏ها را در سخن و نوشته‏های همان کسی می‏جوییم که پدید آورنده همان متن اصلی است.

مهم‏ترین قرائن ناپیوسته لفظی در تبیین قرآن، «آیات مرتبط و ناظر» و «روایات تفسیری» هستند. دسته نخست را در این جا و دسته دوم را در گام هشتم بررسی می‏کنیم.

مفسّر قرآن می‏تواند آیات مرتبط و ناظر را از جایی بسیار دورتر و از دل سوره‏های دیگر بیابد و آنها را در کنار آیه مورد تفسیر خود بنشاند. آیات متناظر و مرتبط، در هر جای دیگر قرآن، قرینه‏های لفظیِ ناپیوسته به شمار می‏آیند؛ زیرا مجموع قرآن، «یک متن» به شمار می‏رود و از سوی «یک فرد» پدید آمده است. قرآن به عنوان یک «کلّ به هم پیوسته»، وحدت هدف و انسجام درونی دارد و با وجود نزول تدریجی و پاره پاره در طول بیش از بیست سال، دچار هیچ تناقض و اختلاف درونی نگشته است. قرآن با وجود در بر داشتنِ صدها شبکه معناییِ تو در تو و در هم تنیده، همچنان متنی واحد و کتابی یگانه به شمار می‏رود و دسته‏بندی آن به سوره و آیه، به هیچ روی، آن را به یک متنِ از هم گسیخته تبدیل نکرده است.

بر این پایه، می‏توان بخش‏هایی از قرآن را که ناظر به یکدیگرند، قرینه و مصدّق و مفسّر هم دانست و از این ویژگی، در تبیین آیات سود جُست. قرآن به نبود اختلاف در خود اشاره کرده و فرموده است:

۰.( أَ فَلٰا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ كٰانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللّٰهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلاٰفاً كَثِيراً.^۱

۰.آیا در قرآن نمى‏اندیشند؟ اگر از نزد غیر خدا بود، قطعاً در آن، اختلاف فراوان مى‏یافتند).

جنگ‏ها و غارت‌های عرب جاهلی پیش از اسلام است،^۱ یا فهم دقیق آیه ( اِقْتَرَبَتِ السّٰاعَةُ وَ اِنْشَقَّ الْقَمَرُ) نیازمند کاوش در تاریخ و وقایع مقارن با انشقاق ماه در صدر اسلام دارد.^۲ نیز فهم بهتر آیات ناظر به رباخواری، طلاق، ظهار و ایلا و برده‌داری، نیازمند درک روابط اقتصادی و حقوقیِ معاصر نزول قرآن و مطالعه جامعه حجاز در آن روزگار است. آگاهی همه‏جانبه از کارهایی مانند: قماربازی، دخترکشی از بیم اسارت و فرزندکشی از سرِ سفاهت و هراس از فقر، ازدواج با زن پدر و دیگر گونه‏های ازدواج و عادات زشتی که قرآن آنها را سخت نکوهیده نیز در گرو گردآوریِ داده‌های تاریخی و شناخت هر چه بیشتر جامعه جاهلی است. برخی از آیات شریف قرآن نیز به مکان‏هایی مانند: مَدیَن، سبأ، مسجد الأقصی، طور سَینا و مجمع البحرین اشاره دارند که تشخیص آنها به دانش جغرافیا نیاز دارد.

گفتنی است که بخشی از قرینه‏ها و اسباب نزول نیز در روایات تفسیری آمده‏اند که از آنها سخن خواهیم گفت.

گام هفتم: شناسایی و گردآوری آیات مرتبط و ناظر

گفته شد که برای رسیدن از مفهوم متن آیه به مقصود خدای متعال، به گردآوری قرینه‏های متنوّع و متعدّدی نیازمندیم. به قرینه‏های پیوسته در دو گونه لفظی و غیر لفظی پرداختیم و اکنون، به «قرینه‏های لفظیِ ناپیوسته» می‏پردازیم.