فرهنگی و اجتماعیِ معاصر قرآن، به صورت کامل، نقل و گزارش نشدهاند.
یک نمونه از سیاق تاریخی و سیاسی، شکست اوّلیه روم در جنگ با ایران است. اگر در فضای آن روزگار، قدرت جنگیِ ایران را تصوّر کنیم و خبر شکست روم را نیز بشنویم، آن گاه چارهای نداریم جز آن که خبر استوار و بدون تردیدِ قرآن را در باره پیروزی قریب الوقوع روم، نه یک پیشگوییِ ساده، که اعجازی ویژه قرآن بدانیم.۱
نمونه دوم، درک دو واژه «ایلاف» و «رحلة» در سوره قریش است که فهم عمیق آنها، در گرو اطّلاع از وضعیت اقتصادی مکّه و چگونگیِ سفرهای تجاری و هر ساله بازرگانان قریش به شام و یمن است.
نمونه دیگر، تطبیق کوثر بر حضرت فاطمه علیها السلام است. سوره کوثر در ردّ طعنه مشرکان مکّه است که پیامبر اکرم علیه السلام را ابتر و بدون نسل خواندند. فضاشناسی و آگاهی از سیاق و وقایع زمان نزول سوره، ما را به مقصود سوره میرساند و تطبیق کوثر بر فاطمه علیها السلام را به عنوان مصداق بارز، کامل و عیان آن، تأیید میکند.۲ بیتوجّهی به این سیاق مقامی، میتواند موجب تردید در این باره شود و سوره را از پیام اصلی خود دور کند، مفهومی وارونه را به ذهن مفسّر آورد و فضیلت فراز آمده در این سوره را از آنِ فاطمه علیها السلام نشمرد.
شیوه کشف سیاق مقامی
با توجّه به آنچه گذشت، برای فهم درست و دقیق قرآن باید با کاوش در منابع