نادرست دیگران، از آن سود می‏بردند. شاید بتوان احتمال داد که گردآوری و عرضه مصحف به دست امام علی علیه السلام، به همین منظور بوده است.

امیر مؤمنان علیه السلام پس از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و به سفارش ایشان، همه آیات قرآن را و به احتمال، آنچه را به کار فهم و تفسیر قرآن می‏آمد و تبیین کننده فضا و مکان و علّت نزول بود، یک جا گرد آورد و آن را به امّت عرضه داشت؛ ولی دریغا که قدر ندانستند و آن را وا نهادند.^۱

نمونه‏هایی از سیاق مقامی

بر پایه تعریفی که از سیاق مقامی ارائه شد، می‏توان آن را برای همه آیات شریف قرآن، موجود و مفروض دانست؛ امّا نمی‏توان در همه جا و به صورت همیشگی، آن را یافت و نشان داد؛ زیرا همه اسباب نزول و همه رخدادها و نیز فضا، محیط و بستر

بافت درون‌زبانی اهمّیت می‏دهیم، به بافت برون‌زبانی نیز توجّه کنیم.

به سخن دیگر، همان گونه که وضعیت شخصی میان گوینده و شنونده، بر دلالت سخن و فهم آن اثر می‌گذارد، بستر اجتماعی و تاریخی متن نیز بر فهم ما از آن اثرگذار است.

گفتنی است که با وجود اهمّیت فراوانِ سیاق و تأثیر آن در فهم متن، بسیاری از صحابیان و راویان، در پیِ نقل وقایع تاریخی و اجتماعیِ معاصر خویش نبوده‏اند. آنان در دل رویدادها زیسته و توجّه و نظارت آیات را به رخدادهای پیرامون خویش به آسانی فهمیده‌اند؛ امّا لزوماً همه این قرینه‏ها را نقل نکرده‏اند. آنان گاه متوجّه این نکته نبوده‏اند که ممکن است فضای روشن و معیّن نزول یک آیه، پس از چند قرن، به رازی پوشیده و مطلبی مغفول تبدیل شود. اکنون نیز ما به هنگام گزارش حوادث تاریخی و سخنان گویندگان روزگار خویش، معمولاً از نقل نکات جانبی و جزئیّات مربوط غفلت می‏کنیم و مانند پیشینیان، بسیاری از نظرهای مقابل، اندیشه‏های موافق و مخالف، پرسش‏ها و دغدغه‏های ذهنیِ روزگار خویش را در نظر نمی‏آوریم، شاید به این دلیل که این گونه آگاهی‌ها را بدیهی می‌انگاریم و از این نکته غافلیم که چه بسا آنچه امروز برای ما بدیهی است، در روزگار پسین، دچار ابهام یا فراموشی خواهد شد.

این در حالی است که امامان علیهم السلام به دلیل اتّصال به مبدأ وحی، از فضا، محیط و حوادث اجتماعی، سیاسی و فرهنگیِ زمان نزول آیات قرآن، به گونه کامل و دقیق، آگاهی داشته‌اند. ایشان به دلیل سرچشمه گرفتن علمشان از علم اعطایی الهی و نیز به دلیل نزدیک بودن به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله - که دریافت کننده، ابلاغ کننده و تبیین کننده وحی بود -‌ ، از اسباب نزول حقیقی قرآن نیز آگاه بوده‌اند. اهل بیت علیهم السلام این آگاهی ارزشمند را در تفسیر خود از قرآن به کار می‏بردند و گاه آن را به مشتاقان و شاگردان خویش عرضه می‏کردند. گاه نیز برای ردّ تفسیرهای