بنگرد) از ایشان پرسیدم: مراد از خوراک چیست؟ فرمود: «دانشى است که می‌گیرد. [باید بنگرد] آن را از چه کسى می‌گیرد».

معناى «تطبيق»

اصطلاح «تطبیق»، به صورت ساده و متعارف، همان حمل مفهوم بر مصداق و ارائه فرد خارجى براى مفهوم ذهنى است. تطبیق، معنایى مستقل از جَرْى دارد و همیشه نیازمند آن نیست؛ امّا گاه بعد از گسترش دادن متن و یا جریان و استمرار بخشیدن به آن، میسّر مى‏شود که توضیح آن در جَرْى مى‏آید. شمارى از سبب نزول، نشان دهنده نخستین مصداق از مفهوم آیه هستند و از این رو، به فهم آیه کمک مى‏کنند. افزون بر این، در روایات متعدّدى، اهل بیت علیهم السلام مصداق‏هاى منحصر یا کامل یک آیه معرّفى شده‏اند و آیه بر آنها تطبیق داده شده است. این گونه روایات، در تفاسیر و کتاب‏هاى حدیث شیعه و بویژه در روایات ناظر به فضائل و مناقب اهل بیت علیهم السلام، فراوان به چشم مى‏خورند.^۱

گونه‏ها و نمونه‏هاى تطبيق

تطبیق را مى‏توان به دو گونه تقسیم کرد. گونه نخست، همان تطبیق متداول، رایج و ساده است که یک مفهوم قرآنى بر مصداق خارجى و عینى، حمل و تطبیق مى‏شود و گونه دوم، حمل دو مفهوم بر یکدیگر است.

۱. گونه اوّل

تطبیق‏هاى گونه نخست با توجّه به مصداقشان، به چهار دسته قابل تقسیم‏ اند. مصداق‏هاى این گونه از تطبیق، گاه آشکارند و به سادگى قابل تصدیق هستند، گاه پنهان ‏اند و نیاز به دقّت دارند، گاه ناظر به فرد برترند و گاه ناظر به فرد منحصرند. براى هر یک از این دسته‌ها، نمونه مى‏آوریم.

کرده‏اند.^۱ امام رضا علیه السلام معناى تأویلى آیه را این گونه بیان فرموده است:

۰.حِجابٌ مِن نورٍ یُكشَفُ فَیَقَعُ المُؤمِنونَ سُجَّداً، وَ تُدمَجُ أَصلابُ المُنافِقینَ فَلا یَستَطیعونَ السُّجودَ.^۲

۰.حجابى از نور، کنار مى‏رود. پس مٶمنان به سجده مى‏افتند؛ ولى کمر منافقان، سخت مى‏شود و نمى‏توانند سجده کنند.

این معنا در روایات نبوى نیز موجود است. طبرى با سندش از ابو موسى از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت کرده که در باره ( يَوْمَ يُكْشَفُ عَنْ سٰاقٍ) فرمود:

۰.عَن نورٍ عَظیمٍ، یَخِرُّونَ لَهُ سُجَّداً.^۳

۰.[یعنى خداوند] از نورى عظیم [پرده بر مى‏دارد] که در برابر آن، [همه] به سجده مى‏افتند.

نمونه تأويل آيات محكم

آیه ( فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسٰانُ إِلىٰ طَعٰامِهِ)^۴ از آیات محکم و روشن قرآن است؛ امّا پرسش و پاسخ زیر، نشان مى‏دهد که این آیه نیز مانند همه آیات قرآن، داراى بطن و تأویل است:

۰.عَن زَیدٍ الشَّحّامِ، عَن أَبى جَعفَرٍ علیه السلام فى قَولِ اللهِ ( فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسٰانُ إِلىٰ طَعٰامِهِ)، قالَ: قُلتُ: ما طَعامُهُ؟ قالَ: «عِلمُهُ الَّذى یَأخُذُهُ مِمَّن یَأخُذُهُ».^۵

۰.زید شحّام از امام باقر علیه السلام روایت مى‏کند که: در باره آیه انسان باید به خوراک خود