1.. براى آگاهى از مجموعه‌ای از این روایات، ر. ک: وضع و نقد حدیث: ص۲۳۶. نیز براى آگاهى از برخى ردّ تأویل‏هاى نابه‏جا، ر. ک: بحار الأنوار: ج۲۴ ص۲۸۶ ح۹۹ و ص۲۹۹ - ۳۰۴ (نامۀ طولانى امام صادق علیه السلام به مفضّل بن عمر در ردّ تأویل‏هاى غالیانه و نهى از کنایى دانستن واجبات و محرّمات دینى و تطبیق آنها بر حبّ و بغض برخى افراد).

2.. (هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ اَلْكِتٰابَ مِنْهُ آيٰاتٌ مُحْكَمٰاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتٰابِ وَ أُخَرُ مُتَشٰابِهٰاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مٰا تَشٰابَهَ مِنْهُ اِبْتِغٰاءَ الْفِتْنَةِ وَ اِبْتِغٰاءَ تَأْوِيلِهِ وَ مٰا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللّٰهُ وَ الرّٰاسِخُونَ فِي اَلْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنّٰا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنٰا وَ مٰا يَذَّكَّرُ إِلّٰا أُولُوا اَلْأَلْبٰابِ؛ اوست که این کتاب را بر تو فرو فرستاد. برخى از آن، آیات «محکم» (یک‌رویه) اند، که‏ بنیاد این کتاب اند و برخى دیگر، «متشابه (چندرویه)» اند؛ امّا آنهایى که در دل کژى دارند، از سر آشوب و تأویل‌جویى، از آیات متشابه آن، پیروى مى‏کنند، در حالى که تأویل آن را جز خداوند نمى‏داند و استواران‏ در دانش، مى‏گویند: ما بِدان ایمان داریم. تمام آن از نزد پروردگار ماست و جز خردمندان، یادآور نمی‌شود).

3.. برای نمونه، ر. ک: مجمع البیان: ج۲ ص۷۰۱ و روح المعانی: ج۲ ص۸۰ و مفاتیح الغیب: ج۷ ص۱۴۶.

4.. ر. ک: المیزان‏: ج۳ ص۲۷. البتّه تعریف علّامه طباطبایی از تأویل، با آنچه ما ارائه کردیم، کاملاً متفاوت است. ایشان تأویل را از جنس حقایق غیر لفظی و خارجی می‌داند.

1.. ر. ک: الکافى: ج۷ ص۴۴۲ ح۱۵، بصائر الدرجات: ص ۱۹۵ ح۳، شواهد التنزیل: ج۱ ص۳۹ ح۲۸، نهج البلاغة: خطبۀ ۱۴۷ و حکمت ۴۳۲ و تأویل الآیات الظاهرة: ج۲ ص۵۵ ح۱۰.

2.. فضیل بن یسار مى‏گوید: از امام باقر علیه السلام در بارۀ این روایت پرسیدم: «ما مِنَ القُرآنِ آیةٌ إلّا وَ لَها ظَهرٌ و بَطنٌ؛ هیچ آیه‌ای از قرآن نیست مگر آن که ظاهر و باطنی دارد». فرمود: «ظَهرُهُ تَنزیلُهُ و بَطنُهُ تَأویلُهُ؛ ظاهر قرآن، تنزیل آن است و باطنش، تأویل آن» (بصائر الدرجات: ص ۱۹۶ ح۷). نیز، ر. ک: تفسیر العیّاشى: ج۱ ص۱۱ ح۵.

3.. امام صادق علیه السلام به هیثم تمیمی فرمود: «إِنَّ قَوماً آمَنوا بِالظّاهِرِ وَ کَفَروا بِالباطِنِ فَلَم یَنفَعهُم شَى‏ءٌ، وَ جاءَ قَومٌ مِن بَعدِهِم فَآمَنوا بِالباطِنِ وَ کَفَروا بِالظّاهِرِ فَلَم یَنفَعهُم ذٰلِکَ شَیئاً، و لا إیمانَ بِظاهِرٍ [إلّا بِباطِنٍ]، و لا بِباطِنٍ إلّا بظاهرٍ؛ گروهى به ظاهر ایمان آوردند و به باطن کفر ورزیدند. از این رو، چیزى سودشان نبخشید. پس از آنان گروهى آمدند که به باطن ایمان آوردند و ظاهر را کافر (منکر) شدند و این شیوه نیز آنان را سودى نداد. ایمان به ظاهرِ چیزى، ایمان نیست مگر آن گاه که با ایمان به باطن همراه باشد و ایمان به باطنِ چیزى، ایمان نیست مگر آن گاه که با ایمان به ظاهر توأم باشد».