گفتار هشتم

تأويل، جَرْى و تطبيق

در ادامه کارکردهاى روایات ناظر به قرآن، به روایات تأویلى و تطبیقى مى‏پردازیم. مفاهیمی که برخى از روایات ناظر به قرآن ارائه می‌دهند، به سادگى و روشنى از متن قرآن، فهمیده نمى‏شوند. همچنین شمارى از روایات، مصداق‌هایی براى آیات شریف قرآن، ارائه داده‏اند که پذیرش آنها در گرو تحلیل ذهنى و آگاهى از پیش‏زمینه‏هاى متن و تأویل صورت یافته در ذهن مفسّر است. این مسئله را مى‏کاویم.

معنای «تأويل»

واژه «تأویل»، برگرفته از «أول» به دو معناى متضادّ «آغاز» و «سرانجام» کار است.^۱ واژه‏شناس متقدّم، خلیل فراهیدى، تأویل را به معناى تفسیر سخنى چندپهلو دانسته که تنها با بیان دیگرى غیر از الفاظ همان کلام، تبیین شدنى است.^۲ جوهرى، تأویل را تفسیر غرض نهایى کلام^۳ و ابن فارِس، تأویل سخن را با استناد به آیه شریف: ( هَلْ يَنْظُرُونَ إِلّٰا تَأْوِيلَهُ)^۴ فرجام و سرانجام سخن مى‏داند.^۵