از یکدیگر۱ و آیه اِمتاع.۲ گفتنى است که نَسخ در برخى روایات، اعم از نَسخ اصطلاحى و به معنای تخصیص و تقیید است.۳
۸. تشريح فضاى نزول
بخش مهمّى از روایات تفسیرى، روایاتى هستند که فضا و رویدادهاى مقارن با نزول آیات را بیان مىکنند، مانند «حدیث کسا» که مبیّن فضاى نزول «آیه تطهیر» است. این حدیث، از روایات مستفیض است و شیعه و اهل سنّت، آن را نقل کردهاند. اُمّ سلمه، شاهد نزول این آیه در خانه خود بوده است:
۰.إنَّ النَّبیَّ صلی الله علیه و آله کانَ فی بَیتِها، فَأَتَتهُ فاطِمَةُ علیها السلام بِبُرمَةٍ فیها خَزیرَةٌ، فَدَخَلَت بِها عَلَیهِ فَقالَ لَها: أدعی زَوجَکِ وَ ابنَیکِ، قالَت: فَجاءَ عَلیٌّ وَ الحَسَنُ وَ الحُسَینُ علیهم السلام فَدَخَلوا عَلَیهِ فَجَلَسوا یَأکُلونَ مِن تِلکَ الخَزیرَةِ، وَ هُوَ عَلىٰ مَنامَةٍ لَهُ عَلىٰ دُکانٍ، تَحتَهُ کِساءٌ لَهُ خَیبَریٌّ.
۰.قالَت: وَ أنَا اُصَلّی فِی الحُجرَةِ، فَأَنزَلَ اللّٰهُ عز و جل هٰذِهِ الآیةَ: ( إِنَّمٰا يُرِيدُ اللّٰهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً).۴ قالَت: فَأَخَذَ فَضلَ الکِساءِ فَغَشّاهُم بِهِ، ثُمَّ أخرَجَ یَدَهُ فَأَلوىٰ بِها إلَى السَّماءِ ثُمَّ قالَ: اللّٰهُمَّ هٰؤُلاءِ أهلُ بَیتی وَ
1.. (إِنَّ الذینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فی سَبیلِ اللّٰـهِ وَ الذینَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولئِك بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ وَ الذینَ آمَنُوا وَ لَمْ یهاجِرُوا ما لَکمْ مِنْ وَلایتِهِمْ مِنْ شَیءٍ حَتَّى یُهاجِرُوا؛ کسانى که ایمان آورده و هجرت گزیدهاند و در راه خداوند با مال و جانشان جهاد کردهاند و کسانى که [به آنان] پناه داده و یارى رساندهاند، دوستان یکدیگرند و کسانىکه ایمان آورده و هجرت نکردهاند، شما را با آنان هیچ پیوندى نیست تا آن که هجرت گزینند) (انفال: آیۀ ۷۲) که با آیۀ ۷۵ همین سوره، نسخ شده است.
2.. (وَ الذینَ یتَوَفَّوْنَ مِنْکمْ وَ یذَرُونَ أَزْواجاً وَصِیةً لِأَزْواجِهِمْ مَتاعاً إِلَى الحَوْلِ غَیرَ إِخْراجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلا جُناحَ عَلَیکمْ فی ما فَعَلْنَ فی أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَ اللّٰـهُ عَزیزٌ حَکیم؛ و کسانى از شما که مىمیرند و همسرانى به جاى مىنهند، باید براى همسرانشان هزینۀ زندگى تا یک سال را وصیّت کنند، بى آن که آنان را [از خانۀ شوهر] بیرون کنند و اگر آنان خود بیرون روند، در آنچه آنها به شایستگى با خویش مىکنند، بر شما گناهى نیست و خداوند، پیروزمندى فرزانه است) (بقره: آیۀ ۲۴۰) که با آیۀ ۲۳۴ همین سوره و آیۀ دوازدهم سورۀ نساء، نسخ شده است.
3.. ر. ک: شناختنامۀ قرآن: ج۲ ص۱۴۹ ـ ۲۰۸ (بحث نسخ).
4.. احزاب: آیۀ ۳۳.