125
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول

از یکدیگر۱ و آیه اِمتاع.۲ گفتنى است که نَسخ در برخى روایات، اعم از نَسخ اصطلاحى و به معنای تخصیص و تقیید است.۳

۸. تشريح فضاى نزول

بخش مهمّى از روایات تفسیرى، روایاتى هستند که فضا و رویدادهاى مقارن با نزول آیات را بیان مى‏کنند، مانند «حدیث کسا» که مبیّن فضاى نزول «آیه تطهیر» است. این حدیث، از روایات مستفیض است و شیعه و اهل سنّت، آن را نقل کرده‏اند. اُمّ سلمه، شاهد نزول این آیه در خانه خود بوده است:

۰.إنَّ النَّبیَّ صلی الله علیه و آله کانَ فی بَیتِها، فَأَتَتهُ‏ فاطِمَةُ علیها السلام بِبُرمَةٍ فیها خَزیرَةٌ، فَدَخَلَت بِها عَلَیهِ فَقالَ لَها: أدعی زَوجَکِ وَ ابنَیکِ، قالَت: فَجاءَ عَلیٌّ وَ الحَسَنُ وَ الحُسَینُ علیهم السلام فَدَخَلوا عَلَیهِ فَجَلَسوا یَأکُلونَ مِن تِلکَ الخَزیرَةِ، وَ هُوَ عَلىٰ‏ مَنامَةٍ لَهُ عَلىٰ‏ دُکانٍ‏، تَحتَهُ کِساءٌ لَهُ خَیبَریٌّ.

۰.قالَت: وَ أنَا اُصَلّی فِی الحُجرَةِ، فَأَنزَلَ اللّٰهُ عز و جل هٰذِهِ الآیةَ: ( إِنَّمٰا يُرِيدُ اللّٰهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً).۴ قالَت: فَأَخَذَ فَضلَ الکِساءِ فَغَشّاهُم بِهِ، ثُمَّ أخرَجَ یَدَهُ فَأَلوىٰ‏ بِها إلَى السَّماءِ ثُمَّ قالَ: اللّٰهُمَّ هٰؤُلاءِ أهلُ بَیتی وَ

1.. (إِنَّ الذینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فی‏ سَبیلِ اللّٰـهِ وَ الذینَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولئِك بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ وَ الذینَ آمَنُوا وَ لَمْ یهاجِرُوا ما لَکمْ مِنْ وَلایتِهِمْ مِنْ شَی‏ءٍ حَتَّى یُهاجِرُوا؛ کسانى که ایمان آورده و هجرت گزیده‏اند و در راه خداوند با مال و جانشان جهاد کرده‏اند و کسانى که [به آنان] پناه داده و یارى رسانده‏اند، دوستان یکدیگرند و کسانى‏که ایمان آورده و هجرت نکرده‏اند، شما را با آنان هیچ پیوندى نیست تا آن که هجرت‏ گزینند) (انفال: آیۀ ۷۲) که با آیۀ ۷۵ همین سوره، نسخ شده است.

2.. (وَ الذینَ یتَوَفَّوْنَ مِنْکمْ وَ یذَرُونَ أَزْواجاً وَصِیةً لِأَزْواجِهِمْ مَتاعاً إِلَى الحَوْلِ غَیرَ إِخْراجٍ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلا جُناحَ عَلَیکمْ فی‏ ما فَعَلْنَ فی‏ أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَ اللّٰـهُ عَزیزٌ حَکیم‏؛ و کسانى از شما که مى‏میرند و همسرانى به جاى مى‏نهند، باید براى همسرانشان هزینۀ زندگى تا یک سال را وصیّت کنند، بى آن که آنان را [از خانۀ شوهر] بیرون کنند و اگر آنان خود بیرون روند، در آنچه آنها به شایستگى با خویش مى‏کنند، بر شما گناهى نیست و خداوند، پیروزمندى فرزانه است‏) (بقره: آیۀ ۲۴۰) که با آیۀ ۲۳۴ همین سوره و آیۀ دوازدهم سورۀ نساء، نسخ شده است.

3.. ر. ک: شناخت‏نامۀ قرآن: ج۲ ص۱۴۹ ـ ۲۰۸ (بحث نسخ).

4.. احزاب: آیۀ ۳۳.


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
124

آیه ( اَلرَّحْمٰنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوىٰ)۱ را چنین تبیین فرموده است:

۰.اِستَولىٰ عَلىٰ ما دَقَّ وَ جَلَّ.۲

۰.خدا بر هر چیزِ کوچک و بزرگى تسلّط دارد.

در بحث تأویل، به این گونه روایات، بیشترخواهیم پرداخت.

۷. تعيين آيات ناسخ و منسوخ

برخى از روایات تفسیرى، به نشان دادن آیات ناسخ و منسوخ، اختصاص دارند، مانند: آیه نجوا،۳ آیه عفو،۴ آیه عدد مقاتلان،۵ آیه کیفر فحشا،۶ آیه ارث بردن مٶمنان

1.. طه: آیۀ ۵.

2.. المحاسن: ج۱ ص۲۳۸ ح۲۱۲.

3.. (یا أَیهَا الذینَ آمَنُوا إِذا ناجَیتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَینَ یدَی نَجْواکُمْ صَدَقَةً ذلِك خَیرٌ لَکُمْ وَ أَطْهَرُ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللّٰـهَ غَفُورٌ رَحیمٌ؛ اى کسانى که ایمان آورده‏اید! هنگامى که مى‏خواهید با پیامبر نجوا کنید [و سخنان درِ گوشى بگویید]، پیش از آن، صدقه‏اى در راه خدا بدهید. این براى شما بهتر و پاکیزه‏تر است، و اگر توانایى نداشتید، خداوند آمرزنده و مهربان است)‏ (مجادله: آیۀ ۱۲) که با آیۀ پس از خود، نسخ شده است.

4.. (وَدَّ کَثیرٌ مِنْ أَهْلِ الکِتابِ لَوْ یَرُدُّونَکمْ مِنْ بَعْدِ إیمانِکمْ کُفَّاراً حَسَداً مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَینَ لَهُمُ الحَقُّ فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتَّى یأْتِی اللّٰـهُ بِأَمْرِهِ؛ بسیارى از اهل کتاب با آن که حق براى آنان روشن است، از رشکى که درون جانشان است، خوش دارند که شما را از پس ایمان به کفر باز گردانند. بارى، [از آنان] درگذرید و چشم بپوشید تا [زمانى که] خداوند فرمان خویش را [پیش] آورد) (بقره: آیۀ ۱۰۹) که با آیات جهاد و قتال، نسخ شده است.

5.. (یا أَیُّهَا النَّبِی حَرِّضِ المُؤْمِنینَ عَلَى القِتالِ إِنْ یَکنْ مِنْکمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَینِ وَ إِنْ یَکنْ مِنْکمْ مِائَةٌ یغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الذینَ کفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لٰا یَفْقَهُونَ؛ اى پیامبر! مؤمنان را به کارزار بر انگیز. اگر از شما بیست تن شکیبا باشند، بر دویست تن پیروز مى‏گردند و اگر از شما صد تن باشند، بر هزار تن از کافران پیروز مى‏شوند؛ زیرا آنان ‏گروهى هستند که در نمى‏یابند) (انفال: آیۀ ۶۵) که با آیۀ پس از خود، نسخ شده است.

6.. (وَ اللَّاتی‏ یأْتینَ الفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْکمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکوهُنَّ فِی البُیوتِ حَتَّى یَتَوَفَّاهُنَّ المَوْتُ أَوْ یجْعَلَ اللّٰـهُ لَهُنَّ سَبیلاً؛ و از زنان شما، آنان که زنا کنند، چهار تن از میان خود بر آنان گواه گیرید و اگر گواهى‏ دهند، آنها را در خانه‏ها باز دارید تا مرگ، آنان را در یابد یا خداوند، راهى [دیگر] پیش پاى آنها بگذارد) (نساء: آیۀ ۱۵) که با آیۀ دوم سورۀ نور، نسخ شده است.

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1321
صفحه از 272
پرینت  ارسال به