مسئله‏اى پرسید و جوابی برای آن نداشتم. فرمود: «چه مسئله‏اى؟» و هشام داستان را براى امام تعریف کرد.

۰.امام صادق به وى فرمود: «آن سخن خداوند که ( ازدواج کنید آنچه از زنان برایتان حلال است: دو تا سه تا و چهار تا و اگر هراس دارید که عدالت نورزید، پس [به] یکى [اکتفا کنید]) منظور، نفقه است. آیه دیگر که: ( و هرگز نمى‏توانید میان زنان به عدالت رفتار کنید، هر چند حریص به آن باشید. پس یکسره به یکى میل نورزید) منظور، علاقه است.

۰.وقتى هشام جواب را براى ابن ابى العوجا آورد، او گفت: به خدا سوگند، این پاسخ از تو نیست.

۵. توضیح اشارات

توضیح اشارات قرآن، یکى دیگر از برکات روایات تفسیرى است، مانند بهره‌گرفتن از آیه ( مٰا هٰذِهِ التَّمٰاثِيلُ الَّتِي أَنْتُمْ لَهٰا عٰاكِفُونَ؛^۱ این تندیس‏ها چیست که بِدانها روى آورده و به پرستش آنها ایستاده‏اید؟) برای نکوهش عدّه‏اى که سرگرم شطرنج‌بازى بودند،^۲ یا استدلال به آیه ( يُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَ يُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ؛^۳ به خدا باور دارد و [سخن] مؤمنان را باور می‌کند) براى اثبات حجّیت شیاع^۴ در جامعه اسلامى.^۵

۶. تبيين متشابهات

بخشى از روایات تفسیرى، به تبیین آیات متشابه،^۶ اختصاص دارند. براى نمونه،

سَأَلَ ابنُ أَبِى العَوجاءِ هِشامَ بنَ الحَكَمِ فَقالَ لَهُ: ألَیسَ اللَّهُ حَكیماً؟ قالَ: بَلىٰ وَ هُوَ أَحكَمُ الحاكِمینَ، قالَ: فَأَخبِرنى عَن قَولِه عز و جل: ( فَانْكِحُوا مٰا طٰابَ لَكُمْ مِنَ النِّسٰاءِ مَثْنىٰ وَ ثُلٰاثَ وَ رُبٰاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلّٰا تَعْدِلُوا فَوٰاحِدَةً)، ألَیسَ هٰذا فَرضاً؟ قالَ: بَلى، قالَ: فَأَخبِرنى عَن قَولِهِ عز و جل: ( وَ لَنْ تَسْتَطِيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّسٰاءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلٰا تَمِيلُوا كُلَّ الْمَيْلِ)، أَىُّ حَكیمٍ یَتَكَلَّمُ بِهذٰا؟! فَلَم یكُن عِندَه جَوابٌ، فَرَحَلَ إِلَى المَدِینَةِ إِلىٰ أَبى عَبدِ اللهِ علیه السلام، فَقالَ: یا هِشامُ! فى غَیرِ وَقتِ حَجٍّ وَ لا عُمرَةٍ! قالَ: نَعَم جُعِلتُ فِداکَ، لِاَمرٍ أَهَمَّنِى. إِنَّ ابنَ أَبِى العَوجاءِ سَأَلَنى عَن مَسئَلَةٍ لَم یَكُن عِندى فیها شَى‏ءٌ، قالَ: وَ ما هِىَ؟ قالَ: فَأَخبَرَهُ بِالقِصَّةِ. فَقالَ لَهُ أَبُو عَبدِ اللَّهِ علیه السلام: أَمَّا قَولُهُ عز و جل: ( فَانْكِحُوا مٰا طٰابَ لَكُمْ مِنَ النِّسٰاءِ مَثْنىٰ وَ ثُلاٰثَ وَ رُبٰاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَ لّٰا تَعْدِلُوا فَوٰاحِدَةً)، یَعنى فِى النَّفَقَةِ وَ أَمَّا قَولُه: ( وَ لَنْ تَسْتَطِيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّسٰاءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلٰا تَمِيلُوا كُلَّ الْمَيْلِ فَتَذَرُوهٰا كَالْمُعَلَّقَةِ)؛ یَعنى فِى المَوَدَّةِ. قالَ: فَلَمّا قَدِمَ عَلَیه هِشامٌ بِهٰذا الجَوابِ وَ أَخبَرَه، قالَ: وَ اللهِ مَا هٰذا مِن عِندِکَ.^۱

۰.ابن ابى العوجا از هشام بن حکم پرسید: مگر خداوند، حکیم نیست؟ گفت: چرا او حکیم‏ترینِ حاکمان است.

۰.ابن ابى العوجا گفت: در باره این سخن خداوند عز و جل: ( ازدواج کنید آنچه از زنان برایتان حلال است: دو تا و سه تا و چهار تا و اگر هراس دارید که عدالت نورزید، پس [به] یکى [اکتفا کنید]) برایم بگو که آیا این دستور دینى نیست؟ هشام گفت: چرا.

۰.ابن ابى العوجا گفت: پس در باره این سخن خداوند عز و جل: ( و هرگز نمى‏توانید میان زنان به عدالت رفتار کنید اگر چه بر آن حریص باشید. پس یکسره به یکى میل نورزید) برایم بگو که کدام حکیم، این گونه سخن مى‏گوید؟

۰.هشام پاسخى نداشت. به مدینه سفر کرد و نزد امام صادق علیه السلام آمد. امام صادق علیه السلام فرمود: «هشام! زمان حج و عمره نیست (این جا چه مى‏کنى؟). گفت: آرى، جانم به قربانت! به خاطر کارى [آمده‌ام]. ابن ابى العوجا از من