119
پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول

«مُتَجانِف» در آیه ( غَيْرَ مُتَجٰانِفٍ لِإِثْمٍ‏)۱ به «مُتَعَمِّد (عامدانه)»۲ و واژه «صَدود» که کلمه «یَصِدّون» در آیه ( إِذٰا قَوْمُكَ مِنْهُ يَصِدُّونَ)۳ از آن گرفته شده، به «ضَحِک (خنده)» تفسیر گردیده۴ یا واژه «ختم» در آیه ( خَتَمَ اللّٰهُ عَلىٰ قُلُوبِهِمْ)۵ به «طبع (مُهر شدن)» معنا شده است.۶

این گونه روایات تفسیرى را مى‏توان «تفسیر لفظى» نامید.

۲. توضيح مفاهيم كليدى

مقصود از این دسته، روایاتى است که به روشن نمودن عناصر کلیدى و مفاهیم کانونى آیه مى‏پردازند، مانند: تفسیر «استدراج» در آیه ( سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لاٰ يَعْلَمُونَ؛۷ به تدریج، از جایى که نمى‏دانند، گریبانشان را خواهیم گرفت‏). در روایتى از امام کاظم علیه السلام آمده است که در باره این آیه فرمود:

۰.یُجَدِّدُ لَهُمُ النِّعَمَ مَعَ تَجدیدِ المَعاصی.۸

1.. مائده: آیۀ ۳.

2.. ر. ک: تفسیر القمی: ج۱ ص۱۶۲.

3.. زخرف: آیۀ ۵۷.

4.. ر. ک: معانی الأخبار: ص۲۲۰ ح۱.

5.. بقره: آیۀ ۷.

6.. ر. ک: عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج ۱ ص۱۲۳ ح۱۶. نمونه‌های دیگر تبیین واژگان، عبارت‌ اند از: تفسیر واژۀ «إملاق» در آیۀ ۱۵۱ سورۀ انعام به «إفلاس (تنگ‌دستی)» (ر. ک: تفسیر العیّاشی: ج۲ ص۲۸۹ ح۶۳)، تفسیر واژۀ «قانِت» و «حَنیف» در آیۀ ۱۲۰ سورۀ نحل به «مُطیع (فرمان‌بردار)» و «مُسلم (مسلمان)» (ر. ک: تفسیر القمی: ج ۱ ص۳۹۲)، تفسیر واژۀ «عدل» و «احسان» در آیۀ ۹۰ سورۀ نحل به «انصاف» و «تَفضُّل (بخشش)» (ر. ک: نهج البلاغة: حکمت ۲۳۱)، تفسیر واژۀ «یَد» در آیات ۱۷ و ۷۵ سورۀ ص، ۴۷ سورۀ ذاریات و ۲۲ سورۀ مجادله به «قوّت» (ر. ک: التوحید: ص۱۵۳ ح۱)، تفسیر واژۀ «أریکة» که جمع آن، یعنی «أرائک» در آیۀ ۱۳ سورۀ انسان به کار رفته، به «السَریرُ علیه الحَجَلة (تختی که بر آن حجله باشد)» (ر. ک: الأمالی، صدوق: ص۲۶۱) و تفسیر واژۀ «وسط» در آیۀ ۱۴۳ سورۀ بقره به «عدل (معتدل)» (ر. ک: صحیح البخاری: ج۳ ص۲۶۷۵ ح۶۹۱۷).

7.. اعراف: آیۀ ۱۸۲.

8.. الاُصول الستّة‌عشر: ص۳۴۲ ح۵۶۸.


پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
118

واهى را رد نموده و فرموده است:

۰.لا تَقولوا لِكُلِّ آیَةٍ هٰذِهِ رَجُلٌ، وَ هٰذِهِ رَجُلٌ إنَّ مِنَ القُرآنِ حَلالاً وَ مِنهُ حَراماً، وَ فیهِ نَبَأُ مَن قَبلَكُم، وَ خَبَرُ ما بَعدَكُم، وَ حُكمُ ما بَینَكُم، فَهٰكَذا هُوَ.۱

۰.در باره هر آیه‏اى نگویید: «این آیه مربوط به فلان مرد و آن آیه، مربوط به فلان مرد است». بخشى از قرآن، [احکامِ] حلال و بخشى دیگر از آن، [احکامِ] حرام است و در آن، خبر پیشینیان شما و خبر پس از شما و احکام مربوط به شماست. قرآن، این‏ چنین است.

كاركردهاى احادیث تفسيرى

احادیث تفسیرى در گستره وسیعى از قرآن، کاربرد دارند و در تبیین متن و راه‏نمایى به قرینه‏هاى متّصل و منفصل، نقش مهمّى دارند. آنها همچنین مصداق‏هاى پیدا و ناپیداى متن را ارائه مى‏دهند و زمینه جَرْى و تطبیق بر مصداق‌های نوپدید را فراهم مى‏آورند. روایات تفسیرى، بطن آیه را نیز روشن مى‏کنند و تأویل درست آیات را معلوم مى‏دارند.

ما ابتدا نمونه‏هایى از کارکردهاى دسته نخست، یعنى روایات ناظر به مفاهیم ظاهرى قرآن را مى‏آوریم۲ و پس از آن، چند نمونه از روایات ناظر به مصداق و کارکرد جَرْى و تطبیق را به شکل جداگانه ارائه مى‏دهیم. سپس احادیث تبیین کننده بطن آیات و تأویل را به صورت مستقل، بررسى مى‏کنیم. طرح کردن جداگانه دو مبحث اخیر به دلیل اهمّیت و فراوانى نسبى آنها در میان روایات تفسیرى است.

۱. تبيين واژگان

پاره‏اى از روایات تفسیرى، واژه‏اى را تفسیر و تبیین کرده‌اند، مانند این که واژه

1.. تفسیر العیّاشى: ج۱ ص۱۸ ح۴.

2.. براى آگاهى از نمونه‏هاى بیشتر، ر. ک: شناخت‏نامۀ قرآن: ج۴ ص۱۲۰ ـ ۲۵۲ (فصل چهارم: نمونه‏هایى از احادیث تفسیرى).

  • نام منبع :
    پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السلام (مبانی و روش) جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادي مسعودي
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
    محل نشر :
    مشهد
    تاریخ انتشار :
    1398/01/01
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1293
صفحه از 272
پرینت  ارسال به